Мяним йухуларымда мяня дедикляринин анламы нядир

İnsanları sevirəm – təbiət daha yaxındır.

Mənim nə olduğumu, nə olacağımı

Onunla təklikdə unuduram mən.

Öz ruhumda bütün nəhəng dünyanı hiss edərkən

Bu hissimi nə deyə, nə gizləyə bilirəm.¹
Ülvi də belə hesab edir ki,
İnsanlar dən kimidir,

Torpağa düşmüş bir dən.

Hər ikisi can alır

Bu ulu təbiətdən.²
Bu, təbiətə bir seyrçi baxış deyil. Bu, məzmundan çı­xış edib, formanı dəyərləndirməkdir, fərqləri deyil, ox­şar­lıq­ları gör­mək, yalnız görmək deyil, bu bənzərliklər ara­sın­dakı qa­nu­na­uyğunluğu, onun içindəki təsadüfü deyil, zə­rurəti ortaya çı­xar­maqdır. Şellinq dediyi kimi, «Tə­bi­ə­tin hər şeyi canlan­dı­ran, hər şeyə nüfuz edən qüvvələrinin tə­siri ilə yalnız hisslərin əzə­mətli yüksəlişi, yalnız təxəy­yü­lün dərin sarsıntısı incəsənətə hə­min keçilməz gücü verə bi­lərdi. Həmin güc ki, o, həmişə – er­kən illərin donuq, qa­pa­lı, ciddi əsərlərindən tutmuş, hissi zə­rif­liklə dolu əsər­lə­rə qədər həqiqətə sadiq qalmış və ölərilərə sez­mək üçün ve­rilən o ali reallığı mənən yaradırdı».³

Düzdür, təbiətin «oxunmasında» gənc özünün yaş­lı həm­fikirləri və ya mütəxəssis alimlər kimi çox dərinə ge­də bil­mir^ – bunu onun yaşı və təcrübəsi rəva görmür – bu­nun­la belə, o, nəinki çatdığı, hətta əminliklə məskun­laş­dığı ümumi har­moniya daxilində Mütləq Həqiqətin say­sız təzahürləri ilə üz­ləşir, dərk edir. Təbii ki, bu dərk­et­mə onun yaradıcılığında da özünü göstərir.

Qeyd etdiyimiz kimi, gənci fərqləndirən məhz his­siy­­ya­tın üstünlük təşkil etməsidir. Bunun nəticəsidir ki, o, gör­­düyü, dərk etdiyi hər hansı bir biliyi tez-tələsik üzə çı­xar­­mağa can atır. Bu, həm həmin yükdən azad olmaq, quş kimi yün­gül­lü­yü­nü, azadlığını qaytarmaq istəyi, həm için­­­dəki gənc təbiətlə qə­dim müdrikliyin ziddiyyətinə son qoy­­maq üçün özü­nü­təs­diq, özünüifadə forması, həm də aç­­maq istədiyi yolun daha bir pilləsini qurmaq, di­gər­lə­ri (əsa­­sən, özündən yaşlılar) ara­sın­da öz varlığını çat­dır­maq ar­­zusudur. Bunun nəticəsidir ki, gənc yaşlarında ya­ra­dı­cı­lıq daha məhsuldar olur, nəinki son­ra­kı illər və ya Şel­linq­də olduğu kimi, sonrakı illər gənclikdə qə­bul et­dik­lə­rinin «həzmi», saf-çürük etməsi ilə məşğul olurlar.

Bəli, gənc böyük bir yaradıcılıq od-alovu, çoşqusu ya­­­şa­yır, özünü qüdrətli, xilaskar kimi hiss edir. Lakin hər də­fə o, cə­miyyətin soyuq sifəti ilə üzləşəndə içini bir qorxu bü­rüyür: iz­siz getmək, etdiklərinin böyük okeanın damla­la­rı arasında əri­yib itmək, özü kimi, yaratdıqlarının da bir kə­nara atılmaq qor­xusu. Eynəlqüzat Miyanəci bu gün də ol­masa, nə vaxtsa eşi­dilmək arzusundadır: «Günlər ke­çə­cək, bir səhər gö­rə­cək­sən ki, Eynəlqüzat bu müvəf­fə­qiy­yə­tə nail olubdur».¹

Öz çağında redaksiyaların bürokratik sədlərini sın­dı­ra bil­məyən Ülvinin bu istəyi qorxu qarışıq bir ümidin ifa­dəsi deyilmi:
Arzum budur həyatda,

Nə dərd, nə qəm olaydı,

Məndən sonra dünyada

Bircə şeirim qalaydı.²

Düzdür, gəncin içindəki qorxu, narahatlıq əsasən öz şəx­si taleyi ilə bağlıdır. Çünki Kyerkeqorun da dediyi kimi, «na­­rahatlıq – həyata, bizim şəxsi gerçəkliyimizə hə­qi­qi mü­n­a­si­bətdir».³ Lakin bununla yanaşı, o, ümu­miy­yətlə, öz döv­rü­nün faciəsini anlayır, onun həlli yollarını arayır, heç olmasa, öz yaşıdlarına təsir göstərmək istəyir. Lermontov yazır:

Mən bizim nəslə məyus bir nəzərlə baxıram,

Onun sabahı ya boş, ya qaranlıq olacaq.

O idrak və şübhələr ağırlığı altında

Hərəkətsiz qalaraq süstləşib qocalacaq.⁴
Ülvi də gələcəyə xoş bir xəbər aparmaq üçün yaşıdlarını bu gün mübarizə aparmağa çağırır: