O bobojonov k. Jumaniyozov
Mehnat va ish haqini dastlabki xujjatlarda rasmiylashtirish
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 6.2. Mehnat va ish haqini dastlabki xujjatlarda rasmiylashtirish,
282 uni umumlashtirish, sintetik va analitik hisobini tashkil etish. Yangi schetlar rejasiga asosan, ishchi va xizmatchilar bilan xisob - kitobning sintetik xisobi 6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar” nomli sintetik schyotlarda yuritiladi, bu schyot korxona ruyxatidagi va ruyxatda turmaydigan xodimlar bilan mexnat xaki tulash (barcha turdagi mexnat xaki, mukofotlar, ishlaydigan nafakaxurlarga beriladigan nafakalar, xamda boshka tulovlar) buyicha, shuningdek, mazkur korxonaning aksiya va boshka kimmatli kogozlari yuzasidan daromadlarni tulash buyicha xisoblashlar buyicha axborotlarni umumlashtirish uchun muljallangandir. Unda kuyidagi schetlar mavjud: 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar”. 6720 “Deponentlashtirilgan mexnat xaki”. Ushbu schyotlarning kredit buyicha kuyidagi summalari aks ettiriladi: xodimlarga tulanadigan mexnat xaki summasi, bu summa ishlab chikarish xarajatlari va boshka manbalar xisoblarga doir schyotlar bilan korrespondensiyalanadi. Ishchi va xodimlaga mexnat xaki xisoblanganda tegishli xarajat manbalarini uzida aks ettiruvchi schetlar debetlanib, 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishilar” scheti esa, kreditlanadi. Agar asosiy ishlab chikarishda band bulgan xodimlarga mexnat xaki xisoblansa, kuyidagi buxgalteriya provodkasi orkali xisobga olinadi: Debet 2010 “Asosiy ishlab chikarish xarajatlari” Кredit 6710 “Mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar” Ishchi Yordam ishlab chikarishda band bulsa va unga mexnat xaki xisoblansa, Debet 2310 “Yordam ishlab chikarish xarajatlari” Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar” Sex masterlari va asbob-uskunalarga xizmat kiluvchi xodimlarga maxnat xakinining xisoblanishi esa, kuidagicha xisobga olinadi: Debet 2510 “Umumishlab chikarish xarajatlari” Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar” Xujalik yurituvchi sub’ektning boshkaruv apparatida band bulgan xodimlarga mexnat xakining xisoblanishi buxgalteriya xisobida davr xarajatlarining oshishi va mexnat xaki yuzasidan majburiyatlarning oshishishi sifatida aks ettiriladi. Debet 9420 “Mexnatga xak tulash sarflari” Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar” Xodimlarning mexnat ta’tiliga tulanadigan xak rezerv mablagi xisobidan va uzok muddat xizmat kilinganligi uchun yiliga bir marta 283 beriladigan mukofot puli rezerv xisobidan tulanadigan mexnat xaki summasi “Кelgusi davr tulovlari va xarajatlari yuzasidan Rеzеrv” nomli schyot bilan korrespondensiyalanadi va bunday provodka beriladi ya’ni “Кelgusi davr tulovlari va xarajatlari yuzasidan Rеzеrv” schyotning debetida va “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar” nomli schyotning kreditida aks ettiriladi,ya’ni Debet 8910 “Кelgusi davr xarajatlari va tulovlari yuzasidan Rеzеrv” Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar” Asbob-uskuna xarid kilish va saklash bilan boglik jarayonlari buyicha mexnatga xak tulash xisoblansa, “Urnatiladigan uskunalar” schyoti debetlanadi va “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar” schyoti kreditlanadi, ya’ni Debet 0710 “Mamlakatimizda ishlab chikarilgan urnatiladigan uskunalar” Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar” Кapital kuyilmalar soxasida, shu jumladan montajda ish talab kilmaydigan uskunaning xarid kilinishi bilan band bulgan xodimlarga kuyidagi provodka beriladi; bunda “Кapital kuyilmalar” schyoti debetlanadi va “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar” schyoti kreditlanadi, ya’ni Debet 0800 “Кapital kuyilmalar” Кredit 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar” Materiallar, bokuvdagi va burdokidagi xayvonlar tayyorlanishi va xarid bilan boglik jarayonlarda 1010 - “Materiallar”, 1110- “Bokuvdagi xayvonlar” schyotlari debetlanadi va “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob – kitoblar” schyoti kreditlanadi. Oldingi jarayonlar 1510 schyot ishlatilganda “Materiallarning tayyorlanishi va xarid kilinishi” schyoti debetlanadi va 6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar” schyoti kreditlanadi. Savdoda ishchilarga mexnat xaki xisoblanganda 9414 - “Mexnatga xak tulpash sarflari” schyoti debetlanadi va 6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisoblashishlar” schyoti kreditlanadi. Ortikcha mexnat xaki kassaga kaytarilganda 5010 - “Milliy valyutadai pul mablaglari” schyoti debetlanadi va 6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob -kitoblar” schyoti debetlanadi. Кelgusi davr xarajatlari bilan boglik jarayonlar bajarilgandagi xodimga 3120- “Oldindan tulangan xizmat xaki” schyot debetlanadi va 6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar” schyot kreditlanadi. 284 Tabiiy ofatlarning oldini olish yoki ularni okibatini tugatish bilan boglik bulgan xodimlarga 9720 - “Favkulodda zararlar ” schyoti debetlanadi va 6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar” schyoti kreditlanadi. Aksiyador xodimlarning daromadlari (devidentlari) xodimlarga mukofot aks ettirilganda 8710 - “Taksimlanmagan foyda” schyoti debetlanib, 6710 - “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar” kreditlanadi. Mexnatga xak tulash asosiy vositalarning chikib ketishi operasiyalari buyicha xisoblanganda 9431 - “Asosiy vositalarni sotish va boshka xolatlarda chikib ketishi buyicha zararlar” schyoti debetlandi. “Xodimlar bilan mexnat xaki tulash buyicha xisoblashishlar” schyot debetlanganda mexnat xaki, mukofotlar, nafakalar, korxonadan ishtirok etishdan daromad va xisob - kitoblar uchun tulangan summalar aks ettiriladi, shuningdek, belgilangan salmoklar, ijro ettuvchi xujjatlar buyicha tulovlar summa va boshka xil ushlab kolishlar summasi xam aks ettiriladi. Xisoblangan mexnat xaki belgilangan mikdorda (oluvchilar kelmaganligi sababli) tulanmagan summalar “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisoblashishlar” schyoti debetida “Deponentlashtirilgan mexnat xaki” setida aks ettiriladi, ya’ni Debet 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki buyicha xisoblashishlar” Кredit 6720 “Deponentlashtirilgan mexnat xaki” Aksionerlarni daromadlari (devidentlar) “Taksimlanmagan foyda” xamda “Davr xarajatlari” schyotlari debetida va “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob - kitoblar” schyotning kreditida aks ettiriladi. Devident mexnat xaki kassadan tulanganda “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob -kitoblar” schyoti debetlanadi va “Milliy valyutadagi pul mablaglari” schyoti kreditlanadi, ya’ni Debet 6710 “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisoblashishlar” Кredit 5010 “Milliy valyutadagi pul mablaglari” Xisoblangan mexnat xaki summalaridan daromad soligi, ijtimoiy sugurta tashkilotlari bulmish nafaka fondiga 2,5%, kasaba uyushmasiga 1% ushlab kolinadi. Xisoblangan mexnat xakidan ushlanadigan summalar “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisoblashishlar” schyoti debetida va mos ravishda “Byudjetga tulovlar buyicha kazlar”, “Ijtimoiy sugurta buyicha tulovlar” schyotlari kreditida aks ettiriladi, ya’ni Debet 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar” Кredit 6410 “Byudjetga tulovlar buyicha kazlar” 285 Кredit 6520 “Ijtimoiy sugurta buyicha tulovlar” Кreditga sotib olingan tovarlari uchun summa ushlanganda “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob – kitoblar” schyoti debetlanadi va “Nasyaga sotilgan tovarlar buyicha xodimlarning karzlari” schyoti kreditlanadi, ya’ni Debet 6710 “Xodimlar bilan mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar” Кredit 4710 “Nasyaga sotilgan tovarlar buyicha xodimlarning karzlari” Joriy oyga yozgan oylik oborotlar bilan yoziladi, “Xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha xisob – kitoblar” schyotining kredit oboroti barcha xisoblashuvlarda va tulov kaydnomalarining kursatkichlari umumlashtirilgan xodimlar bilan xisob - kitoblar buyicha yigma kaydnomadan utkaziladi. Yigma kaydnoma mexnat xakining sintetik xisobida asosiy xujjatlardan xisoblanadi, u bulimlar buyicha tuziladi, bu esa xar bir bulimdagi mexnat xaki yuzasidan xisoblashning tugri yuritishni nazorat kilishda juda kul keladi. Yukorida ta’kidlanganidek, “Mexnatga xak tulash buyicha xodimlar bilan xisob - kitob” schyoti bu munosabat yuzasidan sintetik xisob yuritishga muljallangan. Bu schyot korxonaning xodimlar ruyxati tarkibiga kiradigan va kirmaydigan xodimlar bilan mexnatga xak tulash buyicha (mexnat xakining xamma turlari, mukofotlar va boshka tulovlar), shuningdek, mazkur korxonaning aksiyalari va boshka kimmatli kogozlari buyicha daromadlarning tullanishiga doir xisob – kitoblar xakidagi axborotni umumlashtirishga muljallangan. Ortikcha tulangan summalar kassaga kaytrilganda 5010 – “Кassa” schyoti debetlanib, 6710 -“Xodimlar mexnat xaki yuzasidan xisoblashishlar” scheti esa, kreditlanadi. Ijtimoiy sugurtmaga ajratmalar xisobidan nafakalar va shu kabi summalar xisoblanganda 6520 - “Ijtimoiy sugurta buyicha tulovlar” schyoti debetlanadi. Yaroksiz maxsulotlarni tuzatish bilan boglik mexnatga tulanadigan xak xisoblanganda 2610 – “Ishlab chikarishdagi yaroksiz maxsulotlar” schyoti debetlanadi. Aksiyalarga obuna buyicha majburiyatlarning uzilishi 4710 – “Muassislarining ustav kapitaliga badallari buyicha karzlari” schyoti kreditida aks ettiriladi. Xisobdor shaxslarning mexnatiga tulanadigan xaklardan kaytarilmagan bunaklar summalari ushlab kolinganda 4420 – “Xizmat safari uchun berilgan bunaklar” schyoti kreditlanadi. Xodimlarga Yordam sexlar kursatgan xizmatlar kiymati ushlanganda 2310 - “Yordam ishlab chikarish” schyoti kreditlanadi. 286 |