Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR

9. Xəzərarxası türkmənləri.

İğdir boyundan mühüm bir qol da qədimdən bəri eymür, dö­yər, çavuldur, karkın və salur boyuna aid qollarla birlikdə Manqışlaq yarımadasında yaşa­yır­dı¹. XIX əsrin ikinci yarısında bu iğdirlər çavdura (çavuldur, çavundur) tabe olaraq çavdurla­rın digər obaları kimi Aral ilə Xəzər dənizi arasındakı bölgədə yaşayırdılar². Hazırda köklən türkmənləri arasın­dakı 150 evlik Çar­var İğdir adlı obanın³ bu iğdirlərin cənuba köç etmiş bir qis­mi olduğu şüb­hə­sizdir.

Manqışlaqdakı iğdirlərdən bir bölüyünün də çavuldur və soy­naçılara aid bölüklərlə bərabər XVIII əsrdə Şimali Qafqaza köç etdiklərindən və sonra bunların Stavropol türkmənləri adı ilə yad edildiklərindən daha əvvəl bəhs olunmuşdu.

22. BÜĞDÜZ

Rəşidəddindəki fəsildə bu boya mənsub Quzuçu adlı bir bəy­dən bəhs edilir. Orada Quzuçunun son oğuz yabğusu Əli xa­nın oğlu Şah Məlikin ata­bəyi kimi adı çəkilir⁴. Dədə Qorqud dastanlarındakı «bıyığı qanlı» kimi təs­vir edilən Əmən bəy də büğdüzdən göstərilir. Bunlar büğdüz boyu­nun oğuz­ların islamdan əv­vəlki tarixlərində və islam dinini qə­bul etdikdən sonrakı döv­rün ilk za­manlarında dastanlarda əks-səda doğuracaq dərəcədə bir rol oy­nadığını gös­tərir.

Büğdüzlərə aid Anadoluda 22 yer adı qeydə alınmışdır⁵. Buna görə büğ­düzlər Rəşidəddinin siyahısında olduğu kimi, bi­zim bu yer adları cədvəlində də son yerlərdə (17) dayanır. Bu­nunla bərabər, bu yer adları büğdüzlərin də Anadolunun fəthi və məskunlaşdırılmasında digər qardaş boylarla yanaşı ol­duqca mühüm bir rol oynadıqlarını göstərir. Lakin həmin boya aid XVI əsr­də ancaq kiçik bir büğdüz oymağı mövcuddur. Hələb türkmənləri arasında görünən bu büğdüz oymağı 65 vergi evi qədərdir. Dəftərdə bu büğdüzlərin Hama tərəflərində yaşadıq­ları yazılmışdır⁶. XVI əsrdəki bu 22 büğdüz yer adından bu gün ancaq üçü qal­mışdır⁷.

23. YIVA

Səlcuqlular dövründə adı tez-tez çəkilən boylardan biri də yıvalardır. Kaşğari¹ bu boyun adının iva, yava, yıva, yafa və avva kimi deyilmə şəklini təsbit etmişdir. XII əsrdə onlardan əl-ivaiyyə və ya iva şəklində bəhs edilir. Təhrir dəftərdərində isə iva və yıva imlaları özünü göstərir.

Səlcuqlular dövründə yıvalar