O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

“Faust”  Gyote  ijodining  yirik  mahsuli  bo‘lgan.  Asar  XVIII 
asrning oxiri va XIX asrning birinchi choragida yozilgani (1773–
1831yy.) uchun ana shu xilma-xil voqealarga boy bo‘lgan Ovrupa 
hayotini aks ettiradi. Asarda inson hayotiga, uning jamiyatda tutgan 
o‘rniga diqqat qaratilgan. 
Tabiatning, koinotning qudratli kuchlarini inson irodasiga 
bo‘ysundirish, uning qonunlarini o‘rganish va bu sirlarni odamzod 
foydasiga xizmat qildirish ulug‘ mutafakkir olim Gyotening doimiy 
orzusi bo‘lib keldi. Uning buyuk qahramoni Faust ana shu orzuni 
amalga oshirishdek olijanob ishga bel bog‘laydi. Faust haqidagi af-
sona (XVI asr) nemis xalq she’riyatida yaratilgan eng buyuk asar 
bo‘lib, Gyote qo‘liga qalam olgan kunidan boshlab bu haqida asar 
yozishni  orzu  qilar  edi. Ana  shu  afsonalarda  Faust  olim,  sehrgar, 
shaytonlar bilan munosabatda bo‘lgan kishi sifatida talqin qilinadi. 
Arshi  a’loda  shayton  Mefistofel  xudo  bilan  Faust  to‘g‘risida  mu-
nozara  qiladi.  Shaytonning  fikricha,  koinoti  azimda  inson  ojiz  bir 
narsa,  u  baxtsiz,  abadul-abad  azob-uqubatda  yashaydi. Agar  xudo 
unga aql ato qilmasa, inson yomon yashamagan bo‘lur edi. Buning 
ustiga Faust butun koinot va tabiat sirlarini ilm-u fan kuchi bilan 
bilib olmoqchi. Mefistofel Faustning bu intilishlariga ishonmaydi, 
unga  shubha  bilan  qaraydi.  Xudo  esa,  inson  adashib  bo‘lsa  ham, 
izlash, qidirish natijasida kamolot cho‘qqisi tomon boradi, deb unga 
umid  bildiradi.  Bu  umid  Gyotening  inonparvarlik  qarashlarining 
natijasidir.  Shayton,  men,  albatta,  Faustning  nafsini  qo‘zg‘ab,  yo-

---

158
mon yo‘llarga olib boraman, uning intilishlarini, orzularini puchga 
chiqaraman, deydi. Asarning asosiy konflikti va tuguni shu yerdan 
boshlanadi. 
Kim – erk, hayot deb jang qilolsa har kun,
Erk-u hayot uchun o‘sha munosib.
Xuddi shunday mehnat, kurash va havas
Band aylasa yosh-u keksa – har kimni,
Shunday kunda ko‘rsam edim bir nafas
Ozod diyorimni, ozod xalqimni.
Faust tilidan aytilgan ushbu misralar u anglab yetgan haqiqatning, 
inson umrining mazmunini belgilab beradi. Gyote o‘z tragediyasida 
bir-biriga zid bo‘lgan ikki xil kuchlar to‘qnashuvini ko‘rsatadi. Bu 
kuchlarning biri Faust, u ilg‘or dunyoqarash, yorug‘lik timsoli. U 
buyuk olim, ijodkor inson, odamlar baxt-saodati uchun kurashadi. 
Faust ilmga tashna, ilm-ma’rifatning kuchi bilan kishilarga ezgulik 
qidiradi. O‘z xalqini ma’rifatli qilish uchun Injilni tarjima qiladi. 
Shoir tinmay olg‘a yurishni, to‘xtovsiz harakat qilishni targ‘ib qiladi, 
chunki u harakat insoniyat kelajagini munavvar qilishiga ishonadi. 
Gyotening asari zamondoshlarini o‘rta asr uyqusidan uyg‘otishga, 
o‘z hayotini qurishga da’vat qiluvchi chaqiriq ham edi. Shoirning 
qahramoni davr munosabatlarini o‘zida mujassamlashtirgan ki-
shi. Asosiy qahramonlardan biri bo‘lgan shayton Mefistofel o‘zida 
shubha, inkor ham vayronalik kuchlarini mujassamlashtirgan. Shay-
ton hamma vaqt Faustni yo‘ldan ozdirishga, uning yuragida shubha 
qo‘zg‘ashga urinadi. Faustni olijanob intilishlardan chalg‘itib, haq-
iqat, insoniyat oldidagi burchlarini unutishga undaydi. 
Gyote  asrining  ikkinchi  qismida  qadimgi  Yunoniston  mavzusi 
asosiy o‘rin oladi. Yelena antik dunyoning go‘zallik timsoli sifatida 
gavdalanadi. Faust bilan Yelena o‘rtasidagi nikoh ramziy ma’no kasb 
etadi. Faust qo‘lida qolgan Yelenaning kiyimlari qadimiy san’atning 
olijanob tasviri, belgisidir. Gyotening fikricha, oltin davr o‘tmishda 
emas, istiqbolda, kelajakda.

---

159
“Faust” asari XVIII asr oxiri va XIX asr boshlaridagi nemis ad-
abiyotining falsafiy va badiiy yutug‘i bo‘ldi. Bu asar ustida Gyote 
60 yil davomida ishladi. «Faust»ni yozish niyati unda studentlik yil-
laridan boshlangan edi.
Afsungar  doktor  Faust  haqidagi  afsonalar  XVI  asrda  paydo 
bo‘lgan.  1592-yil.  Kristofer  Marlo  «Doktor  Faustning  fojiyaviy 
tarixi»  sahna  asarini  yaratdi.  XVII-XVIII  asarda  tabiat  sirlarini 
o‘zlashtirgan  doktor  haqida  Germaniyada  turli  kitoblar  bosilib 
chiqqan edi. Demak, tragediyada bir-biriga zid bo‘lgan ikki xil kuch-
ning  to‘qnashuvi  tasvirlanadi.  Faust-ilg‘or  dunyoqarash,  yorug‘lik 
timsoli. To‘xtovsiz harakat, yaratish, bunyodkorlik uning asosiy shi-
ori. U ilmga tashna, Injilni tarjima qilgan. Myefistofel shubha, inkor, 
vayronachilik kuchlarini mujassamlashtirgan. U Faustni yo‘ldan ur-
moqchi bo‘ladi. 
Jahon  adabiyotining  shoh  asarlaridan  biri  bo‘lgan  “Faust” 
ni  o‘zbek  kitobxoni  shoir  Erkin  Vohidov  tarjimasida  ona  tilida 
o‘qimoqda.  Gyotening  buyuk  “Faust”  fojiasi  bilan  birga  bir  qa-
ncha  she’rlari  o‘zbek  tiliga  M.Shayxzoda,  Shukrullo,  Erkin Vohi-
dov, Sadriddin Salimov tomonidan tarjima qilingan. “Yosh Vertern-
ing iztiroblari” romani Yanglish Egamova tarjimasida o‘zbek tiliga 
o‘girilgan.