O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

Neruda (Naftali Rikardo Reyes) (1904–1973) Chili janubidagi 
Parral shaharchasida temir yo‘l xizmatchisi oilasida tug‘ildi. U yo-
shligidanoq she’rlar mashq qila boshlagan va dastlabki she’rlarini 
20-yillarning  boshlarida  nashr  ettirgan.  Chex  shoiri  Yan  Neruda 
she’riyatidan ruhlangan Rikardo Pablo Neruda taxallusi bilan ijod 
qila  boshlagan.  Shoir  o‘z  ijodida  G‘arb  she’riyati  an’analaridan 
keng foydalandi va o‘ziga xos uslub yaratdi. Shoirning o‘zi 
ta’kidlagandek,  “Gongorasiza  Ruben  Dario,  Rembosiz Appoliner, 
Lamartinsiz Bodler bo‘lmaganidek, ularning barchasisiz Pablo Ner-
uda bo‘lmasligi mumkin edi”.
1934-yildan Madridda diplomatik xizmatda bo‘lgan P.Neruda is-
pan xalqining fashist general Franko qo‘shinlariga qarshi olib borgan 
kurashining guvohi bo‘ldi. U respublika himoyachilariga katta xay-
rixohlik bilan qaraydi. Chili hukumatining buyrug‘i bilan 1937-yiln-
ing kuzida Ispaniyadan chiqib ketadi va “Qalbdagi Ispaniya”(1938) 
she’riy turkumini yaratadi. Fashistlarga nafrat bilan to‘lgan bu asar 
tez orada ko‘plab tillarga tarjima qilindi.
Shoir  mazkur  she’rlarida  Ispaniyani  qonga  botirgan  xoinlarni 
g‘azab bilan la’natlash barobarida og‘ir avhvolga tushib qolgan Is-
paniya xalqi haqida qayg‘uradi, ozodlikni sevuvchi mehnatkashlarn-
ing kelajagiga ishonch bilan qaraydi (“Nafrat”, “Boylar aybi bilan 
kambag‘allashgan Ispaniya”, “Haqoratlangan zamin” she’rlari).
Ikkinchi  jahon  urushi  vaqtida  P.Neruda  “Stalingradga  muhab-
bat qo‘shig‘i” (1942) va “Stalingradga yangi muhabbat qo‘shig‘i” 
(1943) dostonlarini yaratdi. Bu dostonlar nemis fashist bosqinchi-
lariga qarshi qahramonona jang qilayotgan insonlarning madhiyasi 
bo‘lib jaranglaydi.

---

322
Prezident Gonsalos Vidalaning xoinligini fosh etgan va politsiya 
ta’qibi ostida bo‘lgan Pablo Nerudaning oddiy odamlarga bag‘ishlab 
yozgan “Bashariyat qo‘shig‘i” (1950) epopeyasida Amerikaning eng 
qadimgi davridan tortib to hozirgi kungacha bo‘lgan tarixi aks etgan.
Epopeya 15 bobdan iborat bo‘lib, uning birinchi bobi (“yer nuri”)
da Amerikaning tabiati – o‘simliklar dunyosi, hayvonlari, qushlari, 
yer osti va yer usti boyliklari hamda bu yerda istiqomat qiluvchi 
qabilalar haqida hikoya qilinadi. “Istilochilar” deb atalgan uchinchi 
bobda  Markaziy  va  Janubiy Amerikani  zabt  etib,  xalqlarini  qirib 
tashlagan va qul qilgan ispan fotihlari haqida gapiriladi. Epopeyan-
ing to‘rtinchi bobi – “Xaloskorlar”da chet el bosqinchilari zulmiga 
qarshi otlangan mahalliy xalqlarning ozodlik urushi tasvirlangan. 
Bunday  kurashga  Kuautemon  (Meksika),  Lautro  (Chili),  Tupok 
Amaru (Peru) boshchilik qildilar.
Epopeyaning  “Qochoq”(X),  “Punitaka  gullari”  (XI),  “Qo‘shiq 
mavjlari”  (XII),  “Qayg‘uli  vatanga  yangi  yil  madhiyasi”  (XIII), 
“Buyuk ummon” (XIV) kabi so‘nggi boblarda shoirning turli mam-
lakatlardagi darbadar kezishlari, oddiy kishilar haqidagi taassurot-
lari aks etgan.
“Bashariyat qo‘shig‘i” epopeyasi “O‘zim haqimda”gi (XV) bob 
bilan  tugaydi.  Bu  qismdagi  she’rlarda  (“Uy”,  “Yo‘ldagi  do‘stlar”, 
“Sayohatchi”, “Uzoq yerlarda”, “Urush”, “Sevgi”, “Meksika”, “Qa-
ytish”, “Hayot”, “Men kelajakman”) shoirning hayot mashaqqatlari 
haqidagi qarashlar ifodalanadi.
Neruda hayotining so‘nggi 13 yili ijodiy kamolot yillari bo‘ldi, 
deyish mumkin. Ushbu davr mobaynida shoir tomonidan yigirmaga 
yaqin  she’riy  to‘plam  yaratildi.  1967-yili  XIX  asr  o‘rtalarida  Ka-
liforniyada “oltin vasvasasi” davrida adolat uchun kurashgan, asli 
chililik  bo‘lgan  adolatparvar  qaroqchi  haqida  “Xoakin  Muretan-
ing yulduzi va o‘limi” deb ataluvchi she’riy dramasi paydo bo‘ldi. 
Shoirning “Chili qushlar” (1966), “Osmon toshlari” (1970), “Qishki 
bog‘” (1973), “Dengiz va qo‘ng‘iroq” (1973), “Sariq yurak” singari 
she’riy to‘plamlarida erkin she’r imkoniyatlaridan keng foydalanil-
gan.

---

323