O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi f. I. Xaydarov n. I. Xalilova

mulohazakor kishilar
deb ataymiz.
Odatda o’zgaruvchan ayrim hislar kayfiyatlar ta'sirida tez bir qarorga 
keladigan xarakterli, dadil kishilar ham mavjud. Bular hissiyotga beriladigan 
tasodifiy kayfiyatli kishilardir. Bunday kishilar odatda sabotsizligi, shoshma-
shosharligi va kalta o’ylashi bilan ajralib turadilar. Kishi uncha ikkilanmasdan 
o’ylab, e'tibor bilan to’g’ri bir qarorga kelsa va shu qarorni dadil amalga oshira 
bilsa, dadillik xarakterning ijobiy xislati bo’ladi.
Bir necha imkoniyatdan birini tanlab olishga to’g’ri keladigan ish - harakat 
bir qadar xavf-xatar bilan bog’langan bir murakkab vaziyatda dadillik ayniqsa 
yaqqol ko’rinadi. Qat'iyatsizlik xarakterning salbiy xislatidir, qat'iyatsizlikda kishi 
sustlik bilan bir qarorga keladi, qabul qilgan qarorini ko’pincha o’z vaqtida 
bajarmaydi. Bunday odam qabul qilgan qarori to’g’riligiga shubhalanadi, turli 
imkoniyatlardan birini tanlab olishda ikkilanadi, ayniqsa qiladigan ish-harakatlari 
xavf-xatar bilan bog’langan bo’lsa, shunday ahvolga tushadi. Shu sababli 

---

262 
qat'iyatsiz kishilar ko’pincha kam faolliklari bilan ajralib turadilar yoki umuman 
passiv bo’lib, yalqov, tanbal degan taassurot tug’diradilar.
Sabotlilik dadillikka chambarchas bog’liq bo’lib, xarakterning ijobiy xislati 
hisoblanadi. Xarakterning bu xislatiga ega bo’lgan kishilar qabul qilgan qarorlarini 
odatda o’zgartirmaydilar, bekor qilmaydilar va bu qarorlarini bajarmasdan 
qo’ymaydilar. Bu kishilar va'dalarining ustidan chiqadilar, aytgan so’zlarini albatta 
qiladilar, ularning gapi bilan ishi bir bo’ladi. Ularga ishonsa bo’ladigan subutli 
insonlardir.
Qabul qilingan qarorlarini ko’pincha bekor qiladigan, bergan va'dalarini 
ustidan chiqmaydigan, aytgan so’zidan tonadigan kishilar subutsiz hisoblanadi.
Kishi irodasining kuchi va qat'iyati xarakterning irodaga bog’liq bo’lgan 
qaysi xislatlarida ifodalangan bo’lsa o’sha xislatlar eng yorqin xislatlardan 
hisoblanadi. Bu xislatlar har bir kishining xarakterida bir qadar namoyon bo’ladi. 
Ammo hamma kishilarni va har qanday odamni irodasi kuchli, xarakteri kuchli deb 
bo’lmaydi. Balki shu sifatlari bilan boshqa kishilardan ajralib turgan odamlargina 
irodasi kuchli, xarakteri qat'iy deb ataladi. Iroda kuchi va qat'iyati odamning o’zini
tuta bilishida, jasurligida, matonatida va chidamliligida namoyon bo’ladi.
Iroda kuchi qabul qilingan qarorni o’z vaqtida bajarishda ko’rinadi. Shuning 
uchun qarorni bajarmaslik yoki uning bajarish muddatini doimo paysalga solish, 
galdan-galga qoldiraverish, boshlagan ishini oxiriga yetkaza bilmaslik irodaning 
kuchsizligi alomatidir.
Lekin qabul qilingan qarorni bajarish har qanday qilingan ish-harakatning, 
irodaning kuchli ekanligidan darak beravermaydi. Iroda kuchi asosan irodaviy 
harakatlar yordami bilan qanday to’siqlar yengilganiga va shu yo’l bilan qanday 
natijalarga erishilganligiga qarab aniqlanadi. Irodaviy zo’r berish vositasida 
bartaraf qilinadigan qarshilik va qiyinchiliklar darajasi va xarakteri iroda kuchining 
ob'ektiv ko’rsatkichi bo’lib xizmat qiladi. 
Kishi katta to’sqinliklarni, qiyinchiliklarni, qarshiliklarni irodaviy zo’r 
berish va irodaviy harakatlar yordami bilan bartaraf qilib, zo’r muvafaqqiyatlarga 
erishsa, bu kishi irodasi kuchli ekanligini ko’rsatadi.
Kosmonovtlar mislsiz iroda kuchini butun jahonga namoyish qilishadi. Bu 
qahramonlar kosmik parvozlarga tayyorlanish davrida ham, parvoz paytida ham 
o’z irodalarining yuksak sifatlarini namoyish etadilar. Bu qahramonlar kuchli iroda 
va uning xilma-xil ko’rinishlari o’z xarakterining asosiy xislati bo’lgan 
kishilarning yorqin misolidir.
Kishi irodasining kuchsizligi uning juda arzimas to’sqinliklarni ham bartaraf 
qila olmasligida ko’rinadi. Masalan, ba'zan kishi biron kerakli xatni yozishga yoki 
biror zarur ishni boshlashga o’zini majbur eta olmaydi.
Irodaning kuchsizligi odatda