O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. S. Razikov

vo beruvchi, havo soʻruvchi va har ikkalasi birgalikda qoʻlla-
niladigan (beruvchi-soʻruvchi) boʻladi.
Qoplash maydoniga koʻra, shamollatish umumiy, mahalliy 
va aralash (qoʻshma) boʻladi.
Umumiy shamollatishda xona boʻylab hamma jouda havo 
almashinuvi amalga oshiriladi. U zararli moddalar uncha koʻp 
boʻlmagan vaqtda qoʻllaniladi.
Mahalliy shamollatish havo beruvchi va soʻruvchi boʻli-
shi mumkin. Mahalliy beruvchi shamollatish muayyan ish joy-
lari va hududlarni toza havo bilan ta’minlash uchun ishlatiladi.
 Mahalliy soʻruvchi shamollatish ifloslangan havoni is joy-
laridan chiqarib tashlash uchun moʻljallangan.
Chiqarilgan havoning bir qismini (issiqlik va sovuqlik 
uchun xarajatlarni tejash uchun) binolarni yetkazib berish 
havosiga qaytarish resirkulyatsiya ventilyatsiyasi deb ataladi. 
Texnologik rejimning buzilishi yoki baxtsiz hodisa tufayli koʻp 

---

46 
miqdorda zararli moddalar chiqarilganda binolardan katta 
hajmdagi havoni tezda chiqarib tashlash uchun moʻljallangan 
favqulodda shamollatish ham mavjud.
Shamollatish intensivligi havo almashinuv kattaligi bilan 
tavsiflanadi, u quyidagi formula boʻyicha hisoblanadi: 
K = L / V, 
bu yerda, L - xonaga yetkazib berilgan yoki chiqarilgan 
havo hajmi, m
3
/soat; 
V - ventilyatsiya qilingan xonaning hajmi, m
3
.
Avtotransport korxonalarida asosiy ajralib chiqadigan 
zararli moddalar.
Avtomobil saqlash xonalarida: 
-standart benzin ishlatilganda - uglerod oksidi;
-etil benzindan foydalanganda - qoʻrgʻoshin aerozollari;
-dizel yoqilgʻisidan foydalanishda - uglerod oksidi, azot 
oksidi va aldegidlar.
Xizmat koʻrsatish va ta’mirlash xonalarida: 
-standart va etil benzindan foydalanganda - uglerod oksidi;
-dizel yoqilgʻisidan foydalanganda - uglerod oksidi, azot 
oksidi, aldegidlar.
akkumulyator boʻlinmasida - sulfat kislota bugʻlari; 
akkumulyatorni ta’mirlashda - qoʻrgʻoshin aerozollari va uning 
oksidi.
Shinalarni ta’mirlash boʻlimida - rezina changi, vulkaniza-
torlardan ortiqcha issiqliklik, bugʻli isitish bilan vulkanizatorlar-
dan foydalanganda namlik, shinalarni yopishtirishda benzin 
bugʻlari.
Tunuka-press boʻlimida - ortiqcha issiqlik, uglerod oksidi 
va oltingugurt dioksidi.
Payvandlash boʻlimida - marganets aerozollari va changlar.

---

47 
Mis boʻlimida - podshipniklarni toʻldirish, radiatorlarini 
qalaylashda qoʻrgʻoshin aerozollari va kislota bugʻlari.
Shpatluoka ishlarida - chang: 
Boʻyoq boʻlimida - erituvchilarning bugʻlari.
ATKda ventilyatsiyani hisoblash uchun ichki garajdagi yo-
qilgʻi sarfi, avtomobilning ishlash muddati va dvigatellarning 
ishlash rejimlari toʻgʻrisidagi ma’lumotlar talab qilinadi.
avtomobil garajda 5 km/soat tezlik bilan harakatlanganda 
bitta karbyuratorni dvigatel tomonidan sarflangan yoqilgʻi: 
kg/soat: 
Q
yo
= 0,6 +0,8 V
i
,
bu yerda, V
i
- dvigatel silindrlarining ish hajmi, l.
Karbyuratorli dvigatelning chiqindi gazlaridagi uglerod ok-
sidi miqdorini hisobga olish kerak: 
mashina xona boʻylab harakatlanganda - 4%; 
dvigatel qizib ketganda va avtomobil saqlash xonasidan 
chiqqanda - 6%; 
avtomobil saqlash joyini tark etganda - chiqarilgan uglerod 
oksidi miqdorining 40%.
Karbyuratorli dvigatelning ishlashi paytida xonada chiqari-
ladigan uglerod oksidi miqdori quyidagi formula boʻyicha 
aniqlanadi: 
G
uo
= 15Q
T
* P / 100 
bu yerda: 15 - 1 kg yoqilgʻining yonishida ishlab 
chiqarilgan chiqindi gazlar miqdori, kg; 
P - chiqindi gazlardagi zararlilik (uglerod oksidi) miqdori, 
ogʻirligi%.
Qoʻrgʻoshinli benzinda ishlaydigan karbyuratorli dvigatel-
larning chiqariladigan qoʻrgʻoshin aerozollarining miqdori 
quyidagi formula boʻyicha aniqlanadi: 

---

48 
𝐺
𝑎.𝑐.
=
0,05∗𝑄
𝑛
∗𝐾
1000
bu yerda: K - turli markali benzindagi tetraetil qoʻrgʻoshin 
miqdori, g/kg; 
0,05 – etil benzinni yoqish paytida chiqindi gazlarida hosil 
boʻlgan qoʻrgʻoshin aerozollarining miqdori.
Toʻrt taktli dizel dvigatelining ishlashi paytida chiqa-
riladigan uglerod oksidi, azot oksidi va aldegid miqdori quyidagi 
formula boʻyicha aniqlanadi: 
G = (16O + 13,5V
P
) *P / 700
bu yerda, P - chiqindi gazlardagi zararli tarkib, mg/m
3
(4. 1-jadvalga qarang).
4 taktli dizel dvigatellarining ajratib chiqargan zararli 
gazlari, ogʻirlikka nisbatan % larda 
4. 1-jadval