O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus talim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti a. Yu. Xudoyberdiyev turistlar xavfsizligini ta’minlash oliy talimning 810000 – «Xizmat ko’rsatish»

3.4. Valyuta nazorati va valyuta almashtirishini 
nazorat qilish
BTT ekspertlari ta’kidlashadi, rasmiy tartib-qoidaning bu aspekti nafaqat
turistik harajatlar darajasini shakllantiradi, balki shunday tartib joriy etilgan joylarga
turistlar kelishi hajmini qisqarib ketishiga ham olib kelishi mumkin. Turli baholashlar
bo’yicha, turistlar kelgan mamlakatda milliy valyutani chet el valyutasiga
almashtirishda nomutanosiblik (turli rasmiy kurs va qora bozor kursi) turistik
oqimlarni 15-20 %gacha kamaytirib yuboradi. Bu psixologik nuqtai nazar bilan
bog’liq (turistlar o’zlarini aldangan va yolg’izlanib qolgan his qilishadi) va iqtisodiy
jihatga bog’liq (ya’ni turistlar tub aholiga nisbatan xizmatlarga ko’p marta haq
to’lashayotganidan norozilik bildirishadi).
O’zbekistonda 2002 yil kuzigacha, bu sohada sezilarli ijobiy o’zgarishlar ro’y
bergan bo’lsada, chet el valyutasini sotib olish bilan bog’liq muammolar mavjud edi.
O’zbekistonni tark etayotgan milliy turistlar o’rtasida o’tkazilgan sosiologik
so’rovlarga ko’ra, 68 % sayohat chog’ida sezilarli bo’lmasada har holda to’liq
konvertlanadigan valyutaga ega bo’lganini e’tirof etishadi, 22 foizi esa qarindosh-
urug’larinikiga borishayotganini, shuning uchun chet el puli kerak emasligini
bildirishdi, 10 % so’roluvchilar javob berishni rad etishdi. Valyuta egalaridan 24 %
dollarni “qora bozor”dan sotib olgan, 16 % tanish-bilishlari yoki qarindoshlaridan
57

---

---

qarzga olgan. Rasmiy, tijoriy va “qora bozor” kurslari o’rtasida sezilarli farq vujudga

kelishidan, turgan gap, shirin iqtisodiyot yutadi.
Shunga qaramasdan, jahonning ko’pchilik mamlakatlarida valyuta almashtirish
muammosi ijobiy hal etilgan. Misol uchun, Venesuela mamlakatga pulni AQSh
dollarida olib kelishni ma’qul ko’radi, pulni deyarli hamma joyda bemalol
almashtirish mumkin, almashtirish punktlari (Casa de cambio), banklarda nisbatan
qulay kurslarda almashtirish taklif qilinadi.
Misrda chet el valyutasini banklarda, restoranlar, otellarda bemalol almashtirib
olish mumkin. Banklar juma va shanba kunlaridan tashqari har kuni soat 8
30
dan 15
30
gacha ishlaydi. Yirik otellardagi bo’limlar ba’zan butun sutka davomida ishlaydi.
Chet el valyutasini, shuningdek aeroportda ham almashtirib olish mumkin.
Mamlakatdan chiqib ketayotganda qo’lda qolgan funtlarni yana dollarga almashtirib
olsa bo’ladi, shuning uchun pul almashtirilgani haqidagi kvitansiyani asrab qo’yish
tavsiya etiladi.