O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim Vazirligi Toshkent Islom Universiteti

 
Kompyuter tizimlari va tarmoklarida axborotni ximoyalashning 
kriptografik vositasi. 
 
Zamonaviy kompyuter stenografiyasi. 
Ruxsat etilmagan kirishdan axborotni ishonchli himoyalash muammosi eng ilgaritdan 
mavjud va hozirgi vaqtgacha hal qilinmagan. Maxfiy xabarlarni yashirish usullari qadimdan 
ma’lum,  inson  faoliyatining  bu  sohasi  stenografiya  degan  nom  olgan.  Bu  so‘z  grekcha 
Steganos (maxfiy, sir) va Graphy (yozuv) so‘zlaridan kelib chiqqan va «sirli yozuv» degan 
ma’noni  biddiradi.  Stenografiya  usullari,  ehtimol,  yozuv  paydo  bo‘lishidan  oddin  paydo 
bo‘lgan (dastlab shartli belgi va belgilashlar qo‘llanilgan) bo‘lishi mumkin. 
Axborotni ximoyalash uchun kodlashtirish va kriptografiya usullari qo‘llaniladi. 
Kodlashtirish  deb  axborotni  bir  tizimdan  boshqa  tizimga  ma’lum  bir  belgilar 
yordamida belgilangan tartib bo‘yicha utkazish jarayoniga aytiladi. 
Kriptografiya  deb  maxfiy  xabar  mazmunini  shifrlash,  ya’ni  ma’lumotlarni  maxsus 
algoritm  bo‘yicha  o‘zgartirib,  shifrlangan  matnni  yaratish  yo‘li  bilan  axborotga  ruxsat 
etilmagan kirishga to‘siq qo‘yish usuliga aytiladi. 
Stenografiyaning  kriptografiyadan  boshqa  o‘zgacha  farqi  ham  bor.  Ya’ni  uning 
maqsadi  —  maxfiy  xabarning  mavjudligini  yashirishdir.  Bu  ikkala  usul  birlashtirilishi 
mumkin va natijada axborotni himoyalash samaradorligini oshirish uchun ishlatilishi imkoni 
paydo  bo‘ladi (masalan,  kriptografik  kalitlarni uzatish uchun).  Kompyuter texnologiyalari 
stenografiyaning rivojlanishi va mukammallashuviga yangi turtki berdi. Natijada axborotni 
himoyalash  sohasida  yangi  yo‘nalish  —  kompyuter  stenografiyasi  paydo  bo‘ldi.  Global 
kompyuter  tarmoklari  va  multimedia  sohasidagi  zamonaviy  progress  telekommunikatsiya 
kanallarida  ma’lumotlarni  uzatish  xavfsizligini  ta’minlash  uchun  mo‘ljallangan  yangi 
usullarni yaratishga olib keldi. Bu usullar shifrlash qurilmalarining tabiiy noaniqligidan va 
analogli  video  yoki  audio-signallarning  serobligidan  foydalanib,  xabarlarni  kompyuter 
fayllari (konteynerlar)da yashirish imkonini beradi. Shu bilan birga kriptografiyadan farqli 
ravishda  bu  usullar  axborotni  uzatish  faktining  o‘zini  ham  yashiradi.  K.Shennon  sirli 

---

 
32 
yozuvning umumiy nazariyasini yaratdiki, u fan sifatida stenografiyaning bazasi xisoblanadi. 
Zamonaviy  kompyuter  stenografiyasida  ikkita  asosiy  fayl  turlari  mavjud:  yashirish  uchun 
mo‘ljallangan xabar-fayl, va konteyner-fayl, u xabarni yashirish uchun ishlatilishi mumkin. 
Bunda  konteynerlar  ikki  turda  bo‘ladi:  konteyner-origanal  (yoki  «bo‘sh»  konteyner)  -  bu 
konteyner yashirin axborotni saqlamaydi; konteyner-natija (yoki «tuddirilgan» konteyner) - 
bu konteyner yashirin axborotni saqlaydi. Kalit sifatida xabarni konteynerga kiritib kuyish 
tartibini aniklaydigan maxfiy element tushuniladi.