Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

 
Múyten jıraw (XVII ásir) 
Túrkstan dáwiriniń jıraw-shayırı. Onıń ómiri tuwralı tolıq maǵlıwmatlar 
saqlanbaǵan. Izertlewshilerdiń toplaǵan dáreklerine qaraǵanda Múyten jıraw XVI 
ásirdin aqırında qaraqalpaqlar Edil, Jayıq boylarınan kóshkende estiyar jigit 
bolǵan. Sonlıqtan, onıń tolǵawlarında Edil, Jayıqtı saǵınıw motivleri beriledi. 
Túrkstanǵa kelgen soń Sır boyında jaylasqan. Sıǵnaq qalası átirapında jasaǵan. 
Qaraqalpaqlar Edil, Jayıq boylarınan Túrkstanǵa kóship kelgende Sıǵnaq olardıń 
baslı qalası bolǵan. Múyten jırawdıń ózi de bul qalanı usılay táriyipleydi. 
Túrkstan edi jerimiz, 
Dáwletli edi elimiz, 
Bulaqlar shashıp atılǵan, 
Miyan kól edi kólimiz, 
Sıǵnaq degen qalası, 
Sıǵnaq penen Buxardıń, 
At shaptırım arası. 

---

157 
Túrkstan dáwirinde Sır boyın jaylaǵan qaraqalpaqlar Buxara xanlıǵına 
qaraslı bolǵan. Múyten jıraw tolǵawlarında qaraqalpaqlardıń burınǵı mákani Edil, 
Jayıqtı eslew, Noǵaylı dáwirin kúsew motivleri jańlaydı. Mısalı, «Men 
Múytenmen, Múytenmen» dep baslanatuǵın tolǵawında bul motivler anıq kórinedi׃ 
Edilden júzip ótemen, 
Elime barıp jetemen. 
Jayıqtan júzip ótemen, 
Jaylawıma jetemen. 
Er Edige tusında 
Babam qaysar er edi. 
Nuratdin tusında
Batır noǵay der edi. 
Múyten jıraw tolǵawlarında jıraw-shayırlar dóretiwshiligine tán didaktikalıq 
tema ústin turadı, sonday-aq ótkir sociallıq, feodallıq ala awızlıq temaları anıq 
kózge taslanadı. 
Ótkinshi mınaw dúnyada 
Malı kóp adam biy bolar. 
Qarsılıq qılǵan qara xalıq
Qamshı menen iy bolar. 
Sawash bolsa arada 
Neshshe qatın tul bolar. 
Erinshek bolsa ulıńız 
Jaw aldında qul bolar. 
Bul tolǵawda úlken múlk iyeleri menen múlksizler arasındaǵı qarama-
qarsılıq, feodallıq jánjeller, urıslar nátiyjesinde xalıqtıń azap shegetuǵını ashıq 
aytıladı hám feodallıq dúzimge tán bunday sociallıq hám siyasiy jaǵdaylar ótkir 
sınǵa alınadı.