Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

4. «Posqan el» tolǵawındaǵı obrazlar. Qaraqalpaq xalqınıń tariyxındaǵı 
kútá awır keshken waqıyalardıń biri – olardıń Túrkstannan Xorezmge kóshiwi 
boldı. Búlginshilik ústine «jol azabı gór azabı»na ten bolıp xalıq qattı qıyınshılıq 

---

160 
kóredi. Jiyen jıraw posıp kóshken xalıqtıń ishinde bolıp, búlginshilik hám joldıń 
azabın xalıq penen birge basınan keshirgen. Shıǵarmanıń tiykarǵı qaharmanı 
avtordıń ózi. Jiyen jıraw óz waqtınıń aldınǵı oy-pikirli adamı bolǵanlıqtan, sol 
dáwirdin eń áhmiyetli tariyxıy hám sociallıq máselelerin jırlaǵan demokrat shayır. 
Onıń «Posqan el» tolǵawı jawgershiliktiń saldarınan ata-mákanın taslap kóshken 
qaraqalpaq xalqınıń Túrkstannan Xorezmge kóship kelip jayǵasıwı menen 
tamamlanadı. Shayır tariyxıy hám ashshı turmıs shınlıǵın burmalamastan, real 
súwretlep beredi. Sonlıqtan, «Posqan el» tolǵawı XVIII ásir qaraqalpaq 
ádebiyatınıń jarqın estelikleriniń biri bolıwı menen qatar qaraqalpaq xalqı tariyxın 
tolıqtıratuǵın bahalı tariyxıy dárek bolıp tabıladı. Jiyenniń ózi de tolǵawdıń bir 
personajı retinde syujettiń bastan aqırına shekem qatnasıp baradı. Jıraw pútin bir 
xalıqtıń ıǵısıp kóshiw waqıyasın óz kózi kózi menen kórgen, posqınshılıq azabın 
óz basınan keshirgen ullı guwa sıpatında kórinedi. Posıw saldarınan ol kórgen awır 
azaplar, gúnasız ólgen jas janlar, ǵarrı ata-analar shayırdıń qabırǵasın qayıstırıp, 
júrek-bawırın ezip jiberedi, qattı qıynaldıradı. 
Sansız adam qırılıp, 
Ǵarǵa jegen ólikke, 
Jılǵa-saylar top boldı, 
Biygúna gelle kesildi, 
Aq deneli arıwdıń, 
Burımları esildi, 
Saǵıyranıń qanları 
Suw ornına tógildi, 
Jol júriwge jaramay, 
Jası qaytqan ǵarrılar, 
Búgilgen beli analar 
Kóshken kóshke ere almay, 
Qızıl qumdı asa almay. 
Dalada qaldı kómiwsiz. 
Tolǵawda shayır xalıq basına túsken awır kúnlerdi muńlı-sherli tolǵanıslar 
arqalı ashıp beredi. Bunda jıraw-shayırdıń epikalıq talantı menen birge lirizmdi 
qollanıw sheberligi de kórinedi. «Posqan el» shıǵarmasınıń baslı personajlarınan 
biri Minayım degen jetim qız obrazı súwretlenedi. Panasız qalǵan jas óspirim 
Minayım posqan eldiń kóshine gá ilesip, gá qalıp járdemge, qáwenderlikke mútáj 
boladı. Jiyen bul jetim qızdıń táǵdirine aralasıp, onıń ushın kóp azap kóredi, awır 
jaǵdaylarǵa duwshar boladı. Soǵan qaramastan, shayır qarawsız jetim qızǵa qoldan 
kelgen járdemin berip otıradı. Jiyen jolda Minayım menen asqar qumlardı asıp, 

---

161 
kóshin túsirip dem alıp otırǵan bir baydıń ústinen shıǵadı. Ash adamlar ózleriniń 
qıyın awhalların bildirip, baydan nan sorasa, ol bularǵa adamgershilik etip járdem 
beriwdiń ornına awır azap beredi׃ 
Bıdım-bıdım bet awzı, 
Bir balası bar eken, 
Otır eken tórinde, 
Tamaq iship tamsanıp… 
Qasımdaǵı jetimge 
Qaradı da jutındı, 
Maǵan ayttı jekirip, 
Toyǵannan soń tamaqqa, 
Qayta-qayta kekirip, 
Maǵan ber mına qızıńdı, 
Hayallıqa alaman, 
Jaman bolsa negizi, 
Qoy keynine salaman. 
Solay etip, esersoq bay balası jas óspirim qızdı tartıp aladı, onı qorǵamaqshı 
bolıp qarsılıq bildirgen Jiyendi tayaqlap jıǵadı. 
Shıǵarmadaǵı jetim qız Minayımnıń basına túsken awır sawda epizodı shayır 
súwretlegen syujetti, obrazlardı hár tárepleme ashıp beredi.