Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

7. Jıraw-shayırlar dóretiwshiligine juwmaq. Solay etip, XVIII ásirdiń 
ortaları hám ekinshi yarımında jasaǵan Jiyen Jırawdıń dóretiwshiligi XIV-XV 
ásirlerden baslanatuǵın qaraqalpaq jıraw-shayırları bolǵan Soppaslı Sıpıra jıraw, 
Asan qayǵı jıraw, Dospanbet jıraw, Múyten jırawlardıń poeziyasın hám kórkemlik 
jaqtan, hám tariyxıy jaqtan juwmaqlaydı. Jiyen jırawdıń dóretiwshiligi XVIII 
ásirdiń ekinshi yarımındaǵı qaraqalpaqlardıń jámiyetlik turmısın, olardıń Sırdárya 
boylarınan burınǵı tariyxıy Watanı Xorezm alaplarına kóship qonıslanıwı sıyaqlı 
úlken tariyxıy waqıyanı súwretleydi. Sonday-aq, Jiyen jıraw ullı talant hám aldınǵı 
oy-pikir iyesi bolǵanlıqtan, ózinen burınǵı jıraw-shayırlardıń poeziyasın, ásirese, 
tolǵaw janrın eń bálent shoqqıǵa kóteredi, onı jańa poetikalıq formalarda 
dóretilgen XIX ásir qaraqalpaq poeziyasına tariyxıy, ideyalıq, kórkemlik jaqlardan 
ushlastıradı. XIX ásirde jasaǵan qaraqalpaq shayırları Kúnxoja, Ájiniyaz, Berdaq, 
Ótesh h.b. XIV-XVIII ásirlerdegi jıraw-shayırlarǵa qaraǵanda basqasha tariyxıy, 
ádebiy sharayatlarda jasadı hám dóretiwshilik etti. Sonlıqtan, olardıń 
dóretiwshiligin ózleri jasaǵan dáwirdiń talaplarına ılayıq óz aldına úyrenemiz.  
Sorawlar hám tapsırmalar 
1. Jiyen jıraw jasaǵan dáwirge tariyxıy sıpatlama beriń. 
2. Tolǵawlardıń janrlıq ózgeshelikleri qanday? 
3. «Posqan el» tolǵawında qanday tariyxıy waqıya súwretlengen? 

---

163 
4. «Posqan el» tolǵawınıń baslı obrazları kimler? 
5. «Ullı taw» tolǵawınıń ideyalıq, tematikalıq mazmunın aytıp beriń. 
6. XIV-XVIII 
ásirlerdegi jıraw-shayırlardıń dóretiwshiligine qısqasha 
sıpatlama beriń. 
 
 
 

---

164 
MAZMUNÍ 
Kórkem ádebiyat haqqında túsinik ...................................................................3 
Qaraqalpaq ádebiyatı tariyxı haqqında qısqasha maǵlıwmat.............................5 
Orta Aziya xalıqlarınıń erte dáwirlerdegi jazba estelikleri...................................7 
Erte dáwirdegi túrkiy xalıqlar ádebiyatı...........................................................11 
Orxon-Enisey jazba estelikleri..........................................................................11 
VIII-IX ásirlerdegi túrkiy jazba estelikleri. «Qorqıt ata kitabı»........................16 
Oguznama…….................................................................................................23 
X-XII ásirlerdegi ádebiyat………......................................................................29 
Ábiw Rayxan Beruniy ………......................................................................…34 
Xoja Axmet Yassawiy......................................................................................40 
Yusip Xas Hajip…...........................................................................…........…50 
Axmet Yugnakiy...............................................................................................63 
Maxmud Qashqarıy..........................................................................................68 
Qıpshaqlardıń «Kodeks kumanikus» kitabı.....................................................75 
Nasiruddin Rabǵuziy........................................................................................77 
Xorezmiydiń «Muhabbatnama» dástanı...........................................................82 
XIV ásirdegi naziragóylik ádebiyat…................................................….......…88 
Alisher Nawayı. Lirikası...................................................................................93 
Nawayı dástanları..........................................................................................109 
Maqtımqulı…...................................................................................….......…125 
Noǵaylı hám Túrkstan dáwirindegi qaraqalpaq ádebiyatı (XV-XVIII 
ásirler)…….....................................................................................................143 
Soppaslı Sıpıra jıraw hám onıń termeleri….................................................…145 
Asan Qayǵı (XV ásir)......................................................................................148 
Jiyrenshe sheshen………………………………………………………………..150 
Dospanbet jıraw (XVI ásir)………………………………………………….…155 
Múyten jıraw (XVII ásir)…………………………………………………..…..156 
Jiyen jıraw Amanlıq ulı………………………………………………………...157 

---

165