Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

2. Maxmud Qashqarıy haqqında maǵlıwmatlar. Onıń tolıq ismi-sharipi 
Maxmud ibn Xusayin ibn Muhammad. Qashqarda (Shıǵıs Túrkstanda, házirgi 
Batıs Qıtay jerinde) tuwılǵanlıǵı sebepli Qashqarıy taqallusin qabıl etken. Shıǵıs 
dáreklerinde Maxmud Qashqariy, rus dáreklerinde Maxmud Kashgarskiy dep 
júritiledi. Tuwılǵan jılı haqqında anıq maǵlıwmat joq. Bolajaq alım dáslepki 
bilimdi Qashqar qalasında aladı. Sońınan Buxara, Samarqand, Marı, Nishapur, 
Baǵdat sıyaqlı bilim hám ilim oraylarında óz bilimlerin jetilistiredi. Ol kóplegen 
musılman ellerine sayaxat qıladı, kóp ǵana túrkiy qáwimlerdiń arasında boladı. 
Túrkiy tillerdi izertlew ushın lingvistikalıq, kórkem-ádebiy, tariyxıy-etnografiyalıq 
materiallar toplaydı. Bul materiallar sońǵılıqta onıń «Devonu luǵatit túrk» –
«Túrkiy tiller sózligi» degen ataqlı kitabınıń tiykarǵı izertlew obyekti boladı. 
Avtordıń bergen maǵlıwmatına qaraǵanda kitap hijriy jıl esabınıń 464-466 
jıllarında jazılǵan. Bul sáne melodiy jıl esabınıń 1072-1074 jıllarına tuwra keledi. 
Maxmud Qashqarıy óz kitabın Baǵdat xalifasına baǵıshlaydı. Bul dáwirde Baǵdat 
qalası dúnyadaǵı eń iri ilim oraylarınıń biri edi.
3. Maxmud Qashqarıydıń «Devonu luǵatit turk» shıǵarması haqqında 
maǵlıwmatlar. Sózliktiń tól (original) qoljazbası saqlanbaǵan. Onıń birden bir 
kóshirmesi Stambul (Túrkiya) kitapxanasında saqlanadı. Úsh kitaptan ibarat 
sózliktiń 1-2 kitapların 1915-jılı, 3-kitabın 1917-jılı Stambulda túrk alımı Rifat 
Bilge baspadan shıǵaradı. Sońınan jáne de túrkiyalı alım Basım Atalay 1939-1941 

---

70 
jılları «Sózlik»ti túrk tiline awdarıp baspadan shıǵaradı. Rus sovet alımları 
A.K.Borovkov, A.N.Kononov, N.A.Baskakov, V.V.Reshetov h.b. túrkiy tiller 
máselelerine arnalǵan miynetlerinde «Túrkiy tiller sózligi»ne ayrıqsha dıqqat 
awdarıp bardı. Ózbek alımı S.Mutallibov «Sózlik»ti házirgi ózbek tiline awdardı 
hám úsh tomlıq kitap etip shıǵardı (1960, 1961, 1963 j.j.).  
Qaraqalpaq filolog ilimpazlarınan H.Hamidov, N.Japaqov, K.Mámbetov, 
A.Kárimov ózleriniń bir qatar miynetlerinde Maxmud Qashqarıydıń «Túrkiy tiller 
sózligi»niń qaraqalpaq tili hám ádebiyatına baylanıslı táreplerin úyrenip, onıń 
basqa túrkiy xalıqlar menen qatar qaraqalpaq xalqına da tiyisli mádeniy hám 
ádebiy miyras ekenligin dálilledi.