Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

 
Maqtımqulı 
(XVIII ásir) 
1. Maqtımqulınıń ómiri hám dóretiwshiligi haqqında maǵlıwmatlar. 
XVIII ásirde Orta Aziyada jasaǵan ullı shayır hám oyshıllardıń biri Maqtımqulı 
bolıp esaplanadı. Ol túrkmen xalqınan shıqqan, Orta Aziya xalıqları arasında, 
sonday-aq, Azerbayjanda, Iran hám Afganstanda keńnen málim bolǵan. Rásmiy 
aynalıstaǵı maǵlıwmatlar boyınsha Maqtımqulı 1733-jılı házirgi Túrkmenstan 
Respublikasınıń túsliginde Atrek dáryasınıń boyında belgili túrkmen shayırı 
Dáwletmammet Azadiy shańaraǵında dúnyaǵa kelgen, 1793-jılı dúnyadan ótken. 
Túrkmen ádebiyatshılarınıń sonǵı jıllardaǵı izertlewleri boyınsha Maqtımqulı 
1724-jılı tuwılıp, 1807-jılı 80 jastan ótip qaytıs bolǵan dep keltiriledi. (Maqtımqulı. 
Asarlar. Tashkent, «Akademnashr», 2013; 506-521bb). Al jane bir dárekte onıń 
ómiri 1733-1791 jıllar aralıǵı dep keltiriledi. (Túrkmen ádebiyatı.VIII kl. ushın 

---

126 
oqıw qollanbası. Ashgabat, 1993, 132-b). Biraq bul dúnya xalıqları ádebiyatı 
tárepinen rásmiy maǵlıwmat retinde qabıllanıp, ádebiy aynalısqa túsirilgen joq.  
Dáslepki bilimdi ol óz atası molla Dáwletmammetten alǵan. Sońınan Sharjaw 
tamanda Idiris baba, Buxaradaǵı Kókeldash, Xiywadaǵı Sherǵazı xan 
medreselerinde bilim alǵan. Bul medreseler XVIII ásirdegi Orta Aziya 
sharayatındaǵı abraylı oqıw orınları bolǵan, olarda ilahiyat (din, teologiya) ilimleri 
menen birge dúnyawiy ilimler, sonday-aq, sheyriyat (poeziya) ilimi úyretilgen. 
Maqtımqulı óz zamanınıń tereń bilimli, ozıq oylı adamı bolıp jetilisken.
Sonıń menen birge Maqtımqulı qolı ónerli usta bolǵan. Zergerlik óneri menen 
shuǵıllanıp, bezeniw zatların sulıw etip soǵatuǵın bolǵan. Jáne de ol kónshilik (teri 
iylew hám onnan ónim shıǵarıw) hám etikshilik kásiplerin de iyelegen. 
Maqtımqulı kóp ellerge sayaxat qılǵan. Orta Aziya qalalarınan basqa 
Ázerbayjan, Iyran, jaqın Shıǵıs ellerinde bolǵan, Afganıstannıń ústi menen Arqa 
Hindistanǵa ótken. Túrli ellerdiń úrip-ádetleri, dástúrleri menen tanısqan, jaqsı 
adamları menen sáwbette bolǵan, kitaplar jıynaǵan. Bul sayaxatlar shayırdıń 
turmıstı tereń úyreniwine, kórkem-estetikalıq, sociallıq, etikalıq kózqaraslarınıń 
qáliplesiwine úlken tásir jasaǵan. 
Maqtımqulınıń 700 den aslam qosıqları, 10 ǵa shamalas kishi kólemli 
dástanları (poemaları) bar. Olardıń basım kópshiligi qoljazba dárekler arqalı, 
qalǵan bólegi xalıq awzınan bizin zamanımızǵa jetip kelgen. 
Shayırdıń ádebiy taqallusı Piraǵıy (arabsha ayralıq, hijran, judalıq degendi 
ańlatadı). Biraq qosıqlarınıń kópshiliginde Maqtımqulı dep óz atın taqallus 
sıpatında paydalanǵan.