Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги
Maqtımqulı poeziyasınıń janrlıq ózgeshelikleri, tematikası, idеyalıq
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2. Maqtımqulı poeziyasınıń janrlıq ózgeshelikleri, tematikası, idеyalıq
baǵdarları. Maqtımqulı poeziyasınıń janrları kóp túrli. Biraq ol xalıq poeziyası stilinde kútá kóp qosıqlar jazǵan. Onıń qosıqları tıńlawǵa jaǵımlı, oqıwǵa jeńil, uyqasları puqta ısılǵan tórt qatarlı bántlerden ibarat. Poeziyanıń bunday janrın túrkmenlerde ǵoshqı, ózbeklerde qóshiq, qaraqalpaqlarda qosıq dep ataydı. Mine, usı qosıq janırında Maqtımqulı óziniń ájayıp talantın kórsetken. Sonıń ushın da, 127 Qaraqalpaqstan xalıq shayırı Ibrayım Yusupov «Qosıqtıń qudayı Maqtımqulısań» dep onıń qosıqların kóklerge kóterip, ayrıqsha húrmet etken. Qosıqlar menen bir qatarda Maqtımqulı Shıǵıs poeziyasınıń úlgisi menen kóplegen ǵázzeller, rubayılar, muhammesler jazǵan, sonday-aq, didaktikalıq mazmunda kishi kólemli poemalar dóretken. Biraq Maqtımqulı Orta Aziya xalıqları arasında hám júrekti, hám aqıldı jawlap alatuǵın tereń mazmunlı ájayıp qosıqları menen atı shıqqan. Maqtımqulı poeziyasınıń tiykarǵı janrlıq ózgesheligi didaktika – aqıl- násiyat, jaqsını úgitlew bolıp tabıladı. Maqtımqulı poeziyasınıń tiykarǵı temaları: watan, el-xalıq, azamatlıq, qaharmanlıq, sociallıq, ádalatlıq, etikalıq ideal temaları joqarıda aytılǵan didaktikalıq janrda sáwlelendirilgen. Shayır qosıqlarında watan el-xalıq teması kórnekli orında turadı. Bul tema onıń «Ketiwshi bolma», «Ne bilsin», «Túrkmenniń», «Eli Gurgenniń», «El jaqsı» h.b. qosıqlarında tikkelley kórinedi. Olarda tuwılǵan jerdiń, eldiń qádirin biliw, olardı ullı qádiriyat sıpatında qásterlew ideyaları beriledi. «Jat ellerde músápirlik shekkennen, Ursa sókse, qorlasa da el jaqsı» yamasa «Watannan ayrılıp, ayra túspegen, óz jurtında el qádirin ne bilsin» dep tuwıp ósken watandı barlıq nárseden ústin qoyadı. Watandı shın júrekten súyiw oǵan xızmet etiw, sol topıraqta jasaytuǵın barlıq adamlardıń ádiwli parızı, minneti dep biledi, sonıń ushın, qıynalıp jasasań da elde bolǵan jaqsı (ursa, sókse, qorlasa da el jaqsı) degen túsinikte boladı. Maqtımqulı ushın watan qanday da bir gúńgirt, ulıwmalıq túsinik emes, al onıń anıq shegaraları, maydanı, xalqı, eli bar, anıǵıraq aytqanda túrkmenler jasaytuǵın barlıq maydandı shayır muqaddes watan dep túsinedi. Jayhun menen Báhri Hazar arası Shól ústinen eser jeli túrkmenniń. Gúl ǵunshası kózlerimniń qarası, Qara tawdan keler seli túrkmenniń. Jayhun – Ámiwdarya. Bahri Hazar – Kaspiy teńizi (Burınları Kaspiy teńizin usılay ataǵan). Supıra (Sıpıra) – baspaq terisinen iylenip islengen dasturxan. 128 Awızbirshilik áylep, qossa basların, Kóshirmege bardur tawdan tasların, Bir supırada tayarlansa as nanı, Kóteriler ıǵbal – baǵı túrkmenniń. XVIII ásirde túrkmen qáwimleri urıwlıq, qáwimlik pıtırańqılıqta, alawızlıqta jasadı. Olardıń ayırım bólekleri Iyran, Afganstan mámleketleri qaramaǵında, úlken bir bólegi Xiywa xanlıǵı quramında jasadı. Shayır «Bir supırada tayarlansa as- nanı» dep obrazlı túrde barlıq tarqalıp júrgen túrkmenlerdiń birlesip, bir tutas el, xalıq bolıwın árman etedi. Urıw – qáwimler birlesse ǵana «Kóteriler ıǵbal – baǵı túrkmenniń» degen isenimde boladı. Maqtımqulınıń Watan tuwralı qosıqları gónermeytuǵın shıǵarmalar bolıp esaplanadı. Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|