Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 5. Filosofiyalıq qosıqları. Maqtımqulı talantlı shayır bolıw menen birge tereń
filosofiyalıq oy-pikirler iyesi edi. (Filosofiya áyyemgi grek tilindegi phileo – jaqsı kóriw, ıqlas etiw hám sophia – danalıq degen sózlerden quralıp, terminologiyalıq mánisi boyınsha tábiyattıń, jámiyettiń, sana-sezimniń payda bolıwı, rawajlanıwı, olardıń ulıwma nızamlıqları haqqında ilim bolıp esaplanadı). Maqtımqulı oyshıl shayır retinde álemniń payda bolıwı, ondaǵı zatlar, qubılıslar, olardıń ózgeriwi, adam hám jámiyet, quda hám insan tuwralı tereń oy- pikirler júritti. Shayırdıń filosofiyası boyınsha dúnyada, álemde mángilik hesh nárse joq, bári ózgeredi, joq boladı, jańadan payda boladı, sonıń ishinde adamzat ta mángilik emes. Bálent tawlar biyikpen dep buwsanba, Erigen bir shanaq zerdey bolarsań. Tereń dárya aybatıńa quwanba, Waqtıń jetse qara jerdey bolarsań. Luqmanday kóp dártke dárman berseń de, Rústemdey dáwlerge párman berseń de, Iskenderdey jerdiń júzin alsań da, Sońında hámmege teńdey bolarsań. 132 Qosıqta adamǵa mángilik bolıp kórinetuǵın taw-taslar, teńiz-dáryalar, haywanatlar, janlı jániwarlar dúnyası – báriniń de waqtı pitetuǵın kúni bar, adam da bul dúnyada miyman, mángilik emes (Qansha jasasań da jerdiń júzinde, Adam bir bes kúnlik duzǵa miymandur) degen tereń filosofiyalıq pikir beriledi. Maqtımqulı musılman shayırlarınıń dástúri boyınsha óziniń filosofiyalıq oy- pikirlerine islam filosofiyasın tayanısh etti. Bul tálimatqa kóre barlıq álem, dúnya, sonıń ishinde adamzat ta Allataala tárepinen jaratılǵan. Bul tálimat musılman ellerinde keń tarqalǵan bolıp, ol musılman filosofiyasında «vahdat ul - vujud» (barlıq hám qudanıń bar hám bir ekenligi) dep ataladı. Shayır usı tálimattı óziniń bir qatar qosıqlarında kórkem sáwlelendiredi. Joqtan bar etilgen adamnıń janı, Kewil bostanında bolsın iymanı. Atıń bende bolsa, iyeńdi tanı, Aldıńa quwanba, izi bolmasa. Ullı shayır óz qosıqlarında jámiyetlik dúzim, onıń rawajlanıwı, adamnıń jámiyetke qatnası, jámiyettegi ornı tuwralı filosofiyalıq kózqarasların bildirdi. Onıń bunday kózqarasları jámiyetlik qatnaslardıń etikalıq ólshemleri tiykarında sáwlelendiriledi, anıǵıraq aytqanda jaqsılıq hám jamanlıq, miyrim-shápáát hám zulımlıq, hadallıq hám buzıqlıq, hújdan, ar-namıs, ómir hám ólim, ómirdiń mazmunı, jámiyetlik ideal hám baxıt-sadat sıyaqlı etikalıq túsinikler tiykarında kórkem sáwlelendirildi. Filosofiyalıq lirikaǵa shayırdıń «Bolarsań», «Bizge miymandur», «Dáwran eglenbes», «Bilmedim», «Talmas bolarma», «Kóship baratır», «Íǵbal bolmadı», «Bolmas», «Baratır», «Sel qalmas», «Ar menen», «Jetistim» h.t.b. qosıqları mısal bola aladı. Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|