Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya
Bertrand Russell The history o f western philosophy. NEWYORK. 2010 .P
Yüklə 12,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A lb e r t B a n d u ra 143
| 1 Bertrand Russell The history o f western philosophy. NEWYORK. 2010 .P.
696-700. 142 vor hamkorlik, o‘zaro yordam, altruistik xulq-atvor, agressiyaning maqbul shakllari hayotning bunday jihatlariga o‘rganish har qan day hamjamiyatda mutlaqo zarurdir. A.Bandura bolalar va o‘spirinlardagi agressiyaning laboratori ya va dala tadqiqotlarini o‘tkazgan. Masalan, bir qator eksperi mental tadqiqotlarda 4 yoshli bolalar guruhiga modellar uchun turli oqibatlarga olib keluvchi rag‘batlantirish yoki jazolash, zo‘ra- von xulq-atvor namunalarini ifodalovchi filmlar namoyish etil gan. Katta yoshdagi odam ishirilgan rezinka qo‘g‘irchoqni musht- lari bilan urib, uning sha’niga qo‘pol luqma tashlagan, so‘ngra uni taqdirlashgan, shirinlik bilan mehmon qilishgan yoki uri- shishgan, koyiganlar, filmdan so‘ng bolalarga filmda ishtirok et gan o‘yinchoqlarni mustaqil o‘ynash imkoniyati berilgan. Nati- ja shuni ko‘rsatdiki, agressiv obrazli taqdirlangan odam modeli ishtirok etgan filmni ko'rgan bolalarda agressiv xulq-atvor da rajasi yuqori bo‘lgan. Manipulyativ eksperimental tadqiqotlar doirasida bola xulq-atvoriga tobe o‘zgaruvchi modelining turli xarakteristikalarni ta’siri mustaqil o‘zgaruvchi o‘rganilgan. Model xarakteristikasini turlarga tavsiflash jinsi, yoshi, etnik mansubli- gi obro‘-e’tibori hokimlik va pulga munosabati sinaluvchi kuza- A lb e r t B a n d u ra 143 tuvchilarning xulq-atvor strategiyasiga ta’sir kolsatuvchi bir qator omillarni aniqlash imkonini berdi. Qollab-quvvatlash taqlid qilish asosida yuzaga kelgan xulq-at- vorni saqlash uchun zarur. 0 ‘tmishdagi xulq-atvorni bevosita tashqi qollab-quvvatlash qo‘zg‘atuvchi va axborot funksiyasini bajaradi. A.Bandura bilvosita qollab-quvvatlash, ya’ni model- ni rag‘batlantirishni kuzatish va o‘z-o‘zini qollab-quvvatlash- ning o‘z xulq-atvorini ijobiy baholash xuddi shunday ahami yatini e’tirof etgan. Shunday qilib, Skinner talqini bo‘yicha agar radikal keskin, qat’iy bixeviorizm, xulq-atvor stimullar termini va qollab-quvvatlovchi oqibatlar orqali tushuntirilishini tasdiqla- sa, A.Bandura nuqtayi nazarida esa xulq-atvorning tashqi holatli omillarning o‘zaro determinizmida, masalan, rag‘batlantirish va jazolash va ichki kognitiv ketish, ong, idrok qilish, qabul qilish haqida gapirish lozim. Modelni kuzatish qaysi xulq-atvor to‘g‘ri va u qanday oqi- batlarga olib kelishi mumkinligi haqida xulosa qilish imkonini beradi, biroq ko‘plab murakkab xulq-atvor aktlariga o‘rgatishni tushuntirish uchun velosipedda yurish, xirurgik operatsiyalarni bajarish imitatsiya, taqlid qilish, o‘xshatish mexanizmi yetarli emas. A.Bandura faqatgina kuzatuv orqali yangi xulq-atvor aktiga olganish mumkin emasligi haqidagi qarshilikni e’tirozni hisob ga olgan. 0 ‘zining ijtimoiy o‘rgatish nazariyasi nomli asarida u S-R chizmasiga qanday qilib modelning taqlidi subyektda yangi xulq-atvor aktini shakllanishiga olib kelishini tushuntirish uchun zarur bolgan 4 oraliq jarayonni kiritgan kuzatish orqali o‘rgatish komponentlari diqqat jarayonlari, saqlab qolish, harakat ijrosi va motivatsiya quyidagilar bilan aniqlanadi: — modelga diqqatni qaratish va tushunish anglash quyidagilar bilan aniqlanadi; — model xususiyatlari ijtimoiy xarakteristika, obro‘-e’tibor- ning namoyon bolishi, kompetentlik, shaxsiy jozibadorlik; — harakat namunasining xarakteristikalari funksional amaliy ahamiyati, yangiligi, zaruriyati; 144 — avvalgi qollab-quvvatlash bilan bogliq bolgan kuzatuv- chining o‘zini sensor qobiliyati perseptiv ustanovkasi va motivat- siyalari. 2. Modelning eslab qolib, saqlab qo‘yishi kognitiv tashkil etish, obrazli va verbal kodlashtirish yordamida amalga oshiriladi. 3. Motorli reproduktiv jarayonlar xotirada ramziy kodlashtiril- gan ma’lumotlarni, muvofiq bolgan harakatlarga, real xulq-at- vorga olkazishni amalga oshiradi. Ushbu aniq muvozanatlash- gan harakatlarga o‘rganish mumkin va zarur jismoniy qobiliyati, teskari aloqa aniqligi inobatga olinadi. 4. Motivatsion jarayonlar qollab-quvvatlashni o‘zgarish xa- rakteri bilan bogliq bolgan kuzatishdan real xulq-atvorda model ijrosiga olish sodir bolishini aniqlaydi, tashqi bilvosita o‘z-o‘zini qollab - quvvatlash. A.Bandura ijtimoiy kognitiv o‘rgatishni murakkablik daraja si bo‘yicha bir qancha turli ko‘rinishlarini tavsiflagan modelning oddiy taqlidi, imitatsiya, o'xshatish, nusxa olish, ma’lum bir ha- rakatlarning olkazilishini, uzatilishini ta’minlaydi. Shirinlik bi lan mehmon qilish, ko‘rishganda salomlashmoq, mavhum model- lashtirish orqali kuzatuvchi o‘zining aniq namunalar doirasidan chetga chiquvchi xulq-atvorini tartibga soladi. Mavhum abstrakt modellashtirish ongli tafakkurga asoslana- di, qachonki kuzatuvchi tashqi turli reaksiyalardan umumiy qir- ralarni ajratib olib, tamoyillarni aniqlaganda qoidalarni shakl- lantiradi. Bunday tarzda xulq-atvor nutqning ma’lum bir uslubi tuzilishi mumkin mehribon, xayrixoh, muloqotchan yoki qay- sar, agressiv, berahm inson bolish ijtimoiy o‘rgatishni birmun cha darajada murakkab ko‘rinishi kreativ ijodiy modellashtirish ta’sirning turli manbalarini innovatsion sintezi natijasi sifatida ijod elementlarini qamrab oladi. 1980-yillar o‘rtalaridan boshlab A.Bandura ko‘p e’tiborini aynan rivojlanishning ichki omillariga qaratadi, o‘z-o‘zini baholash, nazorat qilish, muvaffaqiyat garchi modellashtirish uning ishlarini muhim mavzusi bolib qolishda davom etsa-da, u shaxs shakllanishi va o‘zgarishini tushuntirish 145 uchun shaxs mahsuldorligining kognitiv mexanizmini taklif qil- gan. Yüklə 12,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|