Sahə iqtisadiyyatı və menecment fənninə giriş. İqtisadiyyat anlayışının yaranması İqtisadiyyatın sahələri

21.ƏSASLI TİKİNTİ VƏ TENDER.
Tikinti-quraşdırma işlərinin ən mühüm mərhələsi ti­kin­ti-quraşdırma işlərinin layihəsinin işlənib ha­zır­lan­ma­sın­dan ibarətdir. Bu layihədə tikiləcək obyektlər müəy­yən­ləş­dirilir, onların zəruriliyi və məqsədəuyğunluğu texniki-iqtisadi cəhətdən əsaslandırılır.

Müəssisənin uzunmüddətli tikinti-quraşdırma maliy­yə planlarının hazırlanması ancaq müəyyən layihələr üzə­rin­də işlərin aparılması ilə həyata keçirilir. Layihələr plan­la­rın hazırlanıb ortaya çıxarılmasısında əsas rol oynayır. Bir la­yihənin tətbiqə əlverişli olub-olmadığını, xətalı ün­sür­lə­rin meydana gəlib-gəlmədiyini, iqtisadi və texniki dövrü ər­zində özünü ödəyib-ödəməyəcəyini, ya da mənfəətlilik də­rə­cəsini ölçmək üçün aparılan prosesə layihə deyilir.

İnvestisiya layihələri hər hansı bir investisiyanın eh­ti­yac dərəcəsinin, tələb səviyyəsi ilə istehsal gücünün, maya dəyərinin və mənfəətin əldə edilməsi ilə də­yər­lən­di­ri­lir. Başqa sözlə, investisiya layihəsi investisiyanın hü­qu­qi, iqtisadi, texniki və maliyyə təhlillərinin planlı şəkildə ha­zırlanmasıdır. Layihənin hazırlanması bu əsas dörd bö­lüm­dən ibarətdir və biri digərini tamamlayır.

Layihənin bu bölmələrində texniki-iqtisadi əsas­lan­dı­rıl­­masında tikiləcək obyektin yeri, investisiya qoyulu­şu­nun kəmiyyəti, tikinti-quraşdırma işlərinin həcmi və ye­ri­nə yetirilməsi müddəti, tikinti üçün ayrılmış sahədən – əra­­zidən istifadə olunması, təsərrüfat əlaqələri və s. həl­l­et­mə­ləri müəyyən edilir.

Rabitə müəssisələrində tikinti-quraşdırma işlərini yük­­sək səviyyədə həyata keçirmək üçün xüsusi şöbə –əsaslı tikinti şöbəsi yaradılır və bu şöbə tikinti-quraşdırma iş­­lərini sənədləşdirir və onun yerinə yetirilməsinə nəzarət e­dir.

Tikinti-quraşdırma işlərinin layihələşdirilməsində ti­kin­ti smeta dəyərinin müəyyənləşdirilməsi, işlənib hazır­lan­ması mühüm yer tutur. Çünki bu sənədlərə əsasən ti­kin­ti-quraşdırma işləri həyata keçirilir.

 Tikinti-quraşdırma işləri iki üsulla: podrat və tə­sər­rü­fat üsulu ilə  həyata keçirilir.

Podrat tikinti üsulu – müstəqil, daimi fəaliyyətdə olan tikinti-quraşdırma təşkilatlarının sifarişçi təşkilatlarla podrat müqaviləsi üzrə həyata keçirdikləri tikinti tsiklinin təşkili formasıdır. 

Təsərrüfat-tikinti üsulunda tikinti quraşdırma işləri podratçı təşkilatlar cəlb edilmədən, bilavasitə müəssisənin özü tərəfindən həyata keçirilir. Bu üsul kiçik həcmli ti­kinti-quraşdırma işlərinin apa­rıl­masında iqtisadı baxım­dan daha sərfəlidir. 

Tender- xidmətlərin göstərilməsi və tikinti işlərinin yerinə yetirilməsinin, məhsul çatdırılmasının rəqabətli seçım formasıdır. Müqavilə tenderdə sənədləşməyə uyğun olaraq təklif verilmiş tərəflə bağlanır. Tender açıq və ya qapalı, 1 və ya 2 mərhələli, müsabiqə və ya hərrac formasında olur. Tenderin təşkilatçısı həm dövlət, həm də qeyri dövlət təşkilatları ola bilər. Dövlət səviyyəli tender 1 mərhələli olur. İştirakçılar isə fiziki və hüquqi şəxslər ola bilər. Tenderin məqsədindən asılı olaraq almaq və satmaq üçün tenderlərə bölünür. Əgər tenderin predmeti tikinti və ya texniki məsələdirsə, təşkilatçılar müsabiqə keçirirlər. Əgər predmeti qiymətdirsə hərrac keçiriləcəkdir.