Session structure

Təlim sahəsində mövcud vəziyyətin təhlili
Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinin qarşısının alınması sahəsində effektiv fəaliyyətin mühüm şərtlərindən biri kimi bu sahədə fəaliyyət göstərənlərin peşəkar bilik və bacarıqlarının artırılması və bununla bağlı təlim proqramlarının ardıcıl olaraq həyata keçirilməsi çıxış edir. Təcrübə göstərir ki, bu sahədə daim yeni tendensiyalar meydana çıxır ki, buna uyğun olaraq pulların leqallaşdırılması və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsi ilə mübarizənin yeni üsul və metodlarını öyrənməyə ehtiyac yaranır. Maliyyə Monitorinqi Xidməti yarandığı dövrdən həm əməkdaşların təliminə, həm də monitorinq iştirakçılarının sahə üzrə maarfiləndirməsi və potensialın gücləndirilməsinə ayrılan diqqəti xüsusi ilə vurğulanmaq olar.

Belə ki, 2010-2013-cü illər MMX-nın əməkdaşları müxtəlif tədbir, təlim,seminar və konfranslarda iştirak etmişlər. MMX-nın 8 əməkdaşı müxtəlif illərdə ACAMS (Pulların yuyulmasına qarşı mübarizə üzrə Ekspertlər Assosiasiyası) tərəfindən «CAMS» (PL/TMM sahəsində «ekspert» Sertifikatı) imtahanında iştirak etmişlər sertifikat əldə etmişdirlər, 1 əməkdaşımız Maliyyə hesabatlarının beynəlxalq standartları mövzusunda təlim keçərək beynəlxalq sertifikat ACCA diplomu almışdır, digər 1 əməkdaşımız “ITIL Foundation” kursunda iştirak edərək, sertifikat əldə etmişdir. Bundan başqa, 26 əməkdaşımız müxtəlif illərdə «Pulların yuyulmasına, terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə və ödəniş sistemlərindən sui-istifadəyə qarşı mübarizə: Beynəlxalq inkişaf və milli perspektivlər», «Pulların yuyulmasında milli risklərin qiymətləndirilməsi», «İR sahəsində ən yaxşı təcrübələr–çoxmillətli perspektivlər», «Maliyyə Kəşfiyyatı Orqanlarında İnformasiya Texnologiyaları və Maliyyə Analizi», “Deploying Cisco Asa Firewall Solutions”, “ITIL Foundation”, “Milli risk qimətləndirilməsinə dair” , “Risk əsaslı yanaşma”, «Maliyyə Kəşfiyyatı Orqanlarında Strateji Təhlil», “Keçid iqtisadiyyatlı dövlətlərdə korrupsiyadan əldə edilmiş pul vəsaitlərinin leqallaşdırılması hallarının təhlili və tipologiyalar” və “Çirkli Pulların Yuyulmasına və Terrorçuluğun Maliyyələşdirilməsinə Qarşı mübarizə” mövzusunda bir çox təlimlərdə iştirak etmiş və bu istiqamətdə bilik və bacarıqlarını daha da inkişaf etdirmişlər.

2009-2013-cü illər ərzində MMX 140 təlim təşkil etmiş və bu tədbirlərdən monitorinq iştirakçılarını təmsil edən 5100 nəfər faydalanmışdır.
Analitik potensial

MMX-nın əsas funksiyasının icrasını həyata keçirən Analitik şöbəyə peşəkar mütəxəssislər cəlb edilmiş və onların mütəmadi olaraq təlimlərdə iştirakı təmin edilmişdir. O cümlədən, analitik təhlilin keyfiyyətinin artırılması üçün xarici ekspertlər tərəfindən maliyyə təhlili, vizuallaşdırma proqramları üzrə bir sıra təlimlər keçirilmişdir. Həmçinin MMX-da analitik üsullar və xüsusi araşdırma texnologiyaları üzrə metodoloji təlimat, təhlil işinin qaydaları və sair istiqamətləri əhatə edən metodoloji baza formalaşdırılmışdır.

Analitik şöbənin bütün əməkdaşları təlim fəaliyyəti ilə əhatə edilərək, peşəkar potensiallarının müəyyən dərəcədə gücləndirilməsinə nail olmuşlar.

Bunlarla yanaşı, hazırda MMX-nın analitik təhlil sahəsində peşə tələblərinə cavab verən peşəkar kadrlarla təmin edilməsinə, habelə mövcud əməkdaşların bir sıra sahələr üzrə bilik və bacarıqlarının artırılmasına ehtiyac vardır. Bunlardan İT və proqramlaşdırma, bank və maliyyə əməliyyatlarının təhlili, məlumatların intellektual təhlili sahələri üzrə biliklərin artırılması daha aktualdır.

Analitiklərin strateji təhlil üzrə potensiallarının daha da gücləndirilməsi məsələsi də hazırda aktuallıq kəsb edir. Həmçinin analitiklərin müntəzəm olaraq yeni təhlil alətləri (məlumatların dərinləşdirilmiş təhlili, maliyyə təhlili, vizuallaşdırma və s. proqram təminatlarını dəstəkləyən müvafiq kompüter proqramları) və texnologiyalarının tətbiqi üzrə bacarıqlar və vərdişlərinin artırılmasına ehtiyac var.
Nəzarət funksiyası üzrə potensial

Nəzarət şöbəsi tərəfindən daşınmaz əmlakın alqı–satqısı sahəsində fəaliyyət göstərən fiziki və hüquqi şəxslərin və lombardların maarifləndirilməsi məqsədilə təşkil edilən təlimlərin əsas məqsədi sözügedən monitorinq subyektlərinin əməkdaşlığa cəlb olunmasını, Preventiv Qanuna⁵ uyğun olaraq məlumatların təqdim olunmasını təmin etmək, bununla da onların lazımi bilik və vərdişlərə yiyələnməsinə nail olmaqdan ibarət olmuşdur.

Qurumun nəzarət funksiyasını həyata keçirən işçi heyəti PL/TMM sahəsinin müxtəlif aspektləri üzrə beynəlxalq və ölkədaxili təlimlərdə iştirak etmiş və müvafiq bilik və bacarıqlara yiyələnmişdir.

MMX-nın nəzarət funksiyası üzrə fəaliyyətinin sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların tənzimlənməsi və sahibkarların maraqlarının müdafiəsi sahəsində qanunvericiliyin yeni tələblərinə əsasən müvafiq nəzarət-yoxlama tədbirlərinin risk qiymətləndirilməsi əsasında aparılması nəzərdə tutulduğu üçün bu istiqamətdə də potensialın gücləndirilməsinə ehtiyac var.

Hüquq və metodologiya sahəsində potensial

Hüquq və metodologiya şöbəsi tərəfindən monitorinq subyektlərinə, nəzarət və hüquq mühafizə orqanlarına mütəmadi olaraq metodoloji dəstək tədbirləri göstərilmişdir.

Bunun üçün müvafiq potensial da mövcuddur ki, şöbənin iki əməkdaşı ACAMS sertifikatına və MONEYVAL-ın PL/TMM üzrə qiymətləndirici statusuna malikdir. Hüquq və metodologiya şöbəsinin əməkdaşları beynəlxalq tərəfdaşlar tərəfindən ölkəmizdə və xaricdə təşkil edilmiş PL/TMM sisteminin bir çox istiqamətlərinə dair təlimlərdə fəal iştirak etmiş və öz bilik və bacarıqlarının yüksəldilməsinə nail olmuşlar.

Hüquq və metodologiya şöbəsinin növbəti illər üçün nəzərdə tutulmuş taktiki hədəflərini yerinə yetirmək məqsədi ilə FATF-ın yeni Standartlarına, terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə və kütləvi qırğın silahlarının yayılmasına görə BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının aidiyyəti qətnamələri ilə barələrində sanksiyalar nəzərdə tutulmuş şəxslərin əmlakının dondurulmasına və cinayət nəticəsində əldə edilmiş əmlakın qanuni sahibinə qaytarılmasına dair təlimlərə xüsusi ehtiyac duyulur.

Beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində potensial

Beynəlxalq əməkdaşlıq şöbəsi də PL/TMM sahəsinin müxtəlif aspektlərə dair xarici tərəfdaşlar tərəfindən təşkil edilmiş təlimlərə cəlb edilmişdir. Struktur bölmənin əməkdaşları PL/TMM sahəsində beynəlxalq standartlar, beynəlxalq əməkdaşlıq, maliyyə təhqiqatı üsulları, milli risk qiymətləndirilməsi, qurumlararası əməkdaşlıq, yeni FATF Tövsiyələri və metodologiyası və sair mövzularda təlimlərdə fəal iştirak etmişdir. Həmçinin Beynəlxalq əməkdaşlıq şöbəsinin 2 əməkdaşı Eqmont Qrupunun müvafiq İşçi Qruplarının üzvüdürlər. Şöbənin bütün əməkdaşları təlim fəaliyyəti ilə əhatə edilərək, peşəkar potensiallarının müəyyən dərəcədə gücləndirilməsinə nail olmuşlar.

Buna baxmayaraq, MMX-nın FATF-ın yeni Standartları, beynəlxalq əməkdaşlıq və münasibətlər, protokol və işgüzar ünsiyyət üzrə biliklərin artırılmasına ehtiyac duyulur.
HR⁶ menecmenti üzrə potensial

İnsan resurslarının idarə edilməsi sahəsində müvafiq prosedurların qəbul edilməsinə və beynəlxalq tərəfdaş tərəfindən təmin edilmiş texniki yardım çərçivəsində yerinə yetirilmiş tədbirlərə baxmayaraq, işə qəbul, qiymətləndirmə və motivasiya üzrə prosedurların, habelə vəzifə təlimatlarının tətbiqi arzu olunan səviyyədə deyildir. Təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması və sistemin qurulması sahəsində də bir çox boşluqlar müşahidə olunmaqdadır. Bunun səbəbləri arasında müvafiq mütəxəssis potensialının daha da gücləndirilməsini və insan resursları üzrə mütəxəssisin təkmilləşdirməyə ehtiyac olan sahələr üzrə beynəlxalq təlimlərdə iştiraka olan ehtiyacınıda qeyd etmək olar.

İT⁷ menecmenti üzrə potensial

MMX-nın fəaliyyətdə olduğu müddət ərzində İnformasiya texnologiyaları şöbəsinin bütün əməkdaşları davamlı olaraq təlimlərə cəlb edilmiş və müvafiq bilik və vərdişlərə yiyələnməklə qurumu bu sahədə ixtisaslaşmış müxtəlif qruplarda təmsil etmişlər.

İT üzrə əməkdaşların peşəkar bilik və bacarıqları ilə, informasiya texnologiyalarının inkişafından yaranan fərqlərin çevik şəkildə aradan qaldırılması üçün mütəmadi olaraq təlim ehtiyaclarının ödənilməsi zəruridir.

Həmçinin İT kadr potensialının MMX-nın tətbiq etdiyi layihələrə uyğun mütənasib şəkildə gücləndirilməsinə ehtiyac var.

Maliyyə menecmenti üzrə potensial

Xarici ekspertlərin dəstəyi ilə MMX-da büdcə portfelinin formalaşdırılması və maliyyə idarə edilməsi, maliyyə hesabatlarının beynəlxalq standartlarında baş verən yeniliklərin maliyyə uçotu və hesabatlarda tətbiqi təmin edilmişdir. Bundan əlavə, qurumun mühasibat uçotu qrupunun rəhbəri maliyyə hesabatları, beynəlxalq standartlarının tələblərinə uyğun olaraq  mühasibat uçotunun aparılması və maliyyə hesabatların tərtib edilməsi (ACCA DipİFR) diplomu almışdır.

Maliyyə idarəçiliyi üzrə beynəlxalq standartlar və proqram təminatının dinamik inkişafını nəzərə alaraq, bu prosesin müntəzəm olaraq davam etdirilməsi vacib hesab olunur.
Monitorinq subyektləri

PL/TMM sahəsində hesabatlığa məsul olan monitorinq subyektləri və onların bu sahədə öhdəlikləri Preventiv Qanunla tənzimlənir. 2009-cu ilin oktyabr ayında MMX-nın fəaliyyətə başlamasından sonra monitorinq subyektlərinin PL/TMM sahəsində öhdəliklərinin icrası ilə bağlı konkret mexanizmlər yaradılmışdır. Lakin hazırda PL/TMM üzrə öhdəliklərin icrası demək olar ki, yalnız banklar tərəfindən təmin edilir. Digər monitorinq subyektlərinin mütləq əksəriyyətində daxili nəzarət sistemi yaradılmayıb, məsul şəxs müəyyən olunmayıb və ya onlar tərəfindən MMX-ya heç bir məlumat təqdim edilməyib.

Qeyd etmək lazımdır ki, bankların da əksəriyyətində tələblərə uyğun daxili nəzarət sistemləri tətbiq olunmur. Banklardan qəbul edilmiş ümumi məlumatların 40%-nin keyfiyyəti, yəni analitik təhlil üçün yararlığı aşağı olaraq qalır.

2010-cu ildən başlayaraq bu günə qədər monitorinq subyektlərinə 123 təlim keçirilmiş, o cümlədən banklar üçün 98 təlim təşkil edilmişdir. Təlimlərdə 4520 nəfər iştirak etmişdir. Təlimlərin bir çoxu xarici ekspertlərin iştirakı ilə təşkil edilmişdir.

2012-ci ildə elektron tədris portalı istifadəyə verilmişdir. Hazırda 466 nəfər qeydiyyatdan keçmiş, 16 nəfər imtahana cəlb olunmuş və onlardan 9-u sertifikat almışlar. Elektron tədris portalının istifadəçilərinin 80%-i bank işçiləri təşkil etmişdir.

Həmçinin 2012-ci ildə «Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun peşəkar kommentariyası hazırlanaraq nəşr edilmişdir. Bu kommentariya Preventiv Qanunda təsbit edilmiş tələblərin praktikada dəqiq və dürüst implementasiyası üçün metodoloji yardım xarakteri daşıyır.

Nəzarət orqanları

Hər bir monitorinq subyektinin PL/TMM sahəsində öhdəliklərinə nəzarət üzrə məsul olan dövlət orqanları və onların bununla bağlı vəzifələri mövcud qanunvericiliklə aydın şəkildə müəyyən olunub.

2010-cu ildən başlayaraq bu günə qədər nəzarət orqanları üçün 12 təlim keçirilmişdir. Təlimlərdə 281 nəfər iştirak etmişdir. Təlimlərin bir çoxu xarici ekspertlərin iştirakı ilə təşkil edilmişdir.

Bütün bunlara baxmayaraq, nəzarət orqanlarını PL/TMM sahəsində potensialı hələ də lazımı səviyyədə deyil. Onların həm effektiv PL/TMM üzrə nəzarət sisteminin formallaşdırılması, həm də müvafiq sahədə yoxlamaların aparılması xüsusiyyətlərinə dair təlimlərə, ən yaxşı beynəlxalq təcrübələrinin öyrənilməsi və tətbiq edilməsinə ehtiyacları duyulur.

Hüquq mühafizə və məhkəmə orqanları

PL/TM halları üzrə cinayət təqibinin həyata keçirilməsi üçün məsul olan hüquq mühafizə orqanları və onların bu sahədə səlahiyyətləri qanunvericiliklə dəqiq şəkildə müəyyən olunub.

Bununla belə, məhkəmə və istintaq orqanları PL halları ilə bağlı kifayət qədər peşəkarlığa və təcrübəyə malik deyillər. Bu baxımdan, məhkəmə və istintaq orqanlarının PL/TMM sahəsində mövcud problemləri arasında PL əməlinin istintaqı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən dolayı sübutlarla işləmək bacarığının və səriştəsinin olmamasını da qeyd etmək olar.

2010-cu ildən başlayaraq bu günə qədər hüquq mühafizə və məhkəmə orqanları üçün 16 təlim keçirilmişdir. Təlimlərdə 283 nəfər iştirak etmişdir. Təlimlərin bir çoxu xarici ekspertlərin iştirakı ilə təşkil edilmişdir.

Beləliklə, PL/TMM üzrə təlim sahəsində mövcud vəziyyətin təhlilinin nəticələrini və Strategiyanın həll edəcəyi çağırışları aşağıdakı kimi sistemləşdirmək olar:

1.