SeyiD ƏHMƏd mahmudi نام کتاب: آ

TƏLMUDUN YAZILMASI

Miladın 69-cu ilində Beytül-müqəddəs (Yerusəlim) şəhəri Roma imperatoru Titusun ordusu tərəfindən mühasirəyə alındı. Bir il sonra yə’ni, 70-ci miladı ilində romalıların ordusu tərəfindən işğal olundu və dağıdılaraq viranəyə çevrildi. Şəhər əhalisi çöllərə və digər yerlərə qaçaraq didərgin düşdülər; Süleyman heykəli adlı məşhur mə’bəd də viran edildi.

Romalılar tərəfindən şəhərin mühasirəyə alındığı zaman yəhudi kahinlərindən biri (Rəbilər) Mühəlla ibni Zəkai romalıların mühasirəsindən qaçıb sahildə yerləşən Yəbnə şəhərinə getdi və orada ibri dilində Midras adlanan bir növ mədrəsə təşkil etdi. O, qərara almışdı ki, həmin yerdə öz qövmünün ədəbiyyat həyatını həzrət Musa (ə)-ın ayininin üsullarını və şəriətlərini tənzim edib bir yerə yığmaqla möhkəmləndirsin. Buna görə də öz mədrəsəsi üçün müxtəlif şəhər və məntəqələrdən şagirdlər topladı; müqəddəs kitabın təfsir olunması, İsrail rəvayətlərinin və hədislərinin toplanıb yığılması ilə məşğul oldu. Mühəlla alimlərdən ibarət bir şura təşkil etdi və yəhudilərin illik təqvimini və ayların tarixini yazıb qeydə almağa başladı. Daha sonra yəhudi millətinin qayda-qanunlarını yazmağa başladı. Dünyanın sair ölkələrində olan yəhudilər bu şuranı rəsmi şəkildə qəbul edərək, onun şər’i nəzəriyyələrini - öz dinlərinin qayda-qanunları barədə olan şər’i nəzəriyyələri mö’təbər hesab etdilər. Bundan sonra Patriyark ləqəbi ilə tanınan bu şuranın rəisi romalılar tərəfindən də rəsmi şəkildə tanındı. Patriyarklar miladın 425-ci ilinə qədər yəhud qövmünün dini rəhbərliyini öhdələrinə almışdılar.

Yəbnə şəhərinin mədrəsləri 60 il müddətində davam etdi; Tövratın təfsirindən əlavə, Bəni-İsrail qövmünün yazılmamış rəvayətlərinin, xəbərlərinin bir yerə yığılması ilə başlandı ki, nəhayət Roma imperatoru Hadriyanusun qanlı müharibələri zamanı bu mədrəsələr bağlandı. Burada elmi fəaliyyətlə məşğul olan yəhudi alimləri Xəlil (Cəlilə) şəhərinə getdilər və orada yeni bir mədrəsinin bünövrəsini qoydular. Bu mədrəsədə yəhudilərin görkəmli alimlərindən bir neçəsi, o cümlədən Rəbi Mayir, Rəbi Yəhud bu müddət ərzində mədrəsələrdə yazılan Tövratın təfsirlərindən, eləcə də Bəni-İsrail qövmünün yazılmamış mətləb və xəbərlərindən istifadə edərək, Mişna (yə’ni, ikinci nüsxə) adı ilə məşhurlaşan bir kitab yazmağa başladılar. Mişna altı fəsildən ibarət olan bir məcmuədir ki, Tövratın təfsiri ilə əlaqədar dörd minə qədər dini məsələ, onun tərcüməsi, keçmiş dövrlərdə olan rəbbani alimlərin əhkam və fətvalarından ibarətdir ki, alimlərin yazdığı şərh, haşiyə və yozumları özündə əhatə edir. Təlmudun əsas bölməsini təşkil edən bu kitab yəhudi qövmü arasında elə yüksək məqama malikdir ki, hətta Tövratla eyni səviyyədə dayanır. Mişnanın yazılması 230-cu miladı ilində sona çatdı yə’ni, Tövratın Üzeyir (Əcra) vasitəsi ilə yazıldığından 7 əsr sonra.

Mişnanın altı babı aşağıdakı ardıcıllıqladır: