SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

qızıl əriyib bir-birinə qarışsa və kiçik düyməciklər halına düşsə, onu yeməklə 
(iksiri) uzunömürlülüyə, hətta əbədiliyə çatmaq olar”. Bundan başqa, Tao filosofu 
Kuhunq “Paop-otzo” adlı məşhur kitabında yazır: “ - Mənim mütaliə etdiyim 
kitabların hamısında bu məqsədə çatmaq üçün civə sulfuru və ərinmiş qızıl qeyd 
olunmuşdur. Bu iki maddə əbədiliyə çatmağın zirvəsi və yoludur. Bu iki maddəyə 
nə qədər çox istilik verilsə, onda baş verən dəyişikliklər də heyrətamiz olacaqdır. 
Bu iki maddə birlikdə yeyilərsə bədəni gücləndirər və qocalmağın, yaxud ölməyin 
qarşısını alar.” 
C) TAOİZMİN DİNİ YÖNLƏRİ 
Taoizm dini baxımından Lao-tze və Çuvanq-tzo fəlsəfəsi ilə onların əxlaqi 
tövsiyələrindən, eləcə də Taonun kimyagərlik və sehrkarlıq məqamlarının 
sintezindən ibarətdir. Bu əqidələr çinlilərin əcdadlarının bütpərəstlik ayinindən, 
buddizm və digər ayinlərdən götürülmüş, bə'zi əlavələrlə təkmilləşmişdir. 
Buddizm Çinin hər bir yerində genişləndiyi və hətta Koreya yarmadasına sirayət 
etdiyi II miladi əsrində taoistlər bunun qarşısını almaq və rəqabət aparmaq qərarına 
gəldilər. Onlar bu məqsədlə öz ata-babalarının e'tiqad normalarını - bu elə səma yolu, 
yaxud Tao yoludur - bərpa etməklə yanaşı digər ideoloji prinsipləri də öz ayinlərinə 
əlavə etdilər. Bu məsələ buddizmlə rəqabət etmək üçün Budda 147

---

148 
ayinlərinin cəlbediciliyin artmasına səbəb oldu. Bu zaman Lao-tzenin şəxsiyyəti 
Buddanın şəxsiyyəti ilə qarşı-qarşıya qoyuldu; buddistlər Buddanın ilahi məqamına 
inandıqları kimi, taoistlər də Lao-tzenin ilahi məqamı olduğuna inandılar. Onun üçün 
büstlər yaratdılar, yazı və məktublarını mürsəl səhifələr kimi qələmə verdilər, adına 
çoxlu mə'bədlər tikdilər. Tao rahibləri və mürtazları o mə'bədlərdə Lao-tzenin 
büstlərinə pərəstiş etməyə başladılar. Bütün bunlar camaatın yeni və yad din olan 
buddizmə yönəlməsinə mane olmaq və öz ata-babalarının dinindən əl çəkməmələri 
üçün edilirdi. Beləliklə, taoizm Çinin rəsmi və milli dini oldu, imperatorlar da bu 
sahədə müəyyən tədbirlər görüb göstərişlər verdilər. O cümlədən, Han sülaləsindən 
olan imperator Həvan II əsrdə ilk dəfə olaraq və rəsmi şəkildə Lao-tzenin adına 
mə'bəd tikdirərək onun büstü önünə hədiyyələr təqdim etdi. Bu da taoizm ayinində 
dini rəftar və sitayişin başlanğıcı oldu. 
Ondan sonra digər ideoloji əsaslar, o cümlədən mahayana firqəsində mövcud olan 
cənnət və cəhənnəm əqidəsi Tao e'tiqadlarına əlavə edildi. Bəlkə də onlar hinduizmin 
üç mə'bud, yaxud xristianlığın üç ruhuna təqlid edərək üçlük mə'budlar yaratdılar. 
Bu mə'budlar aşağıdakılardır: