SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

MUĞAN DİNİ 
Bu din həzrət Məsihin miladından qabaqkı minilliyin əvvəllərində və midiyalıların 
səltənət sülaləsinin təşkil olunmasından qabaq İranda mövcud olmuşdur. Müğ, 
yaxud Müg kəlməsi iki mə'nada işlənmişdir: 
1. Xidmətçi və nökər; 
2. Din. 
Tədqiqatçılardan bə'ziləri inanırdılar ki, köçəri ariyailər İran ərazilərində hakim 
olduqdan sonra yerli əhali onlar tərəfindən əsir götürüldü. Buna görə də onların dini 
Muğan adlandırıldı. 
Bə'ziləri inanırdılar ki, Müğ, yaxud Müg kəlməsiAvestanın ən qədim hissəsi olan 
müqəddəs Gata kitabında din mə'nasında işlədilmişdir. “Mügun” isə din ardıcılları 
mə'nasındadır ki, arami dilində “mügüs” formasına düşmüş və nəticədə Hicaz 
ləhcəsində ərəbləşərək Məcus kəlməsi kimi səsləndirilmişdir; Qur'ani-Kərimdə də 
məhz belə tələffüz olunmuşdur. 
Bu ayinin əsas mənbələr məcmuəsindən belə başa düşülür ki, «Məcus» kəlməsi 
“məgus” sözünün təhrifolunmuş formasıdır və Muğan dini də məhz məcus dinindən 
ibarətdir. 
Herodetdən nəql olunan məlumatlara əsasən, Muğanın e'tiqadi əsaslarının ən 
mühümü dördlük təşkil edən ünsürləri (od, torpaq, su və hava) müqəddəs saymaq, 
onların qarşısında, xüsusilə odun qarşısında ibadət etməkdən ibarətdir. Atəşgah 
yerləşən abidələrin tikintisinə geniş şəkildə başlanması bu dövrlərə təsadüf edilir ki, 
həmin iş sonralar zərdüşt dinində də davam etdirilmişdir. Bu ayində qeyd olunan 
dörd ünsürün paklığına riayət edilməsi elə bir səviyyədə idi ki, muğanların nəzərində 
murdar və istilahda isə tabo adlanan böyüklərin cəsədləri torpaqda dəfn edilmir, odla 
da yandırılmırdı; onları yüksək bir yerdə - açıq havada və küləyin qarşısında 
qoyurdular ki, qurd-quşa yem olsunlar. Bu məqsədlə muğanlılar tərəfindən “Bürci 
Xamuşan” binasının tikilməsi çox adi hal idi və bu iş sonralar zərdüştlər tərəfindən 
də davam etdirilmişdir. 
Muğanın digər e'tiqadlarından biri də varlıq aləmində iki əzəli başlanğıca e'tiqad 
bəsləmək idi. Bu e'tiqadın mə'nası xeyir və nurun, zülmət və şərin müqabilində xeyir 
və nurun allahına iman gətirməkdir. Bu əqidə zərdüştilikdə dəyişdirilərək bir qədər 
fərqli hala düşdü; yeni əqidədə xeyir və nurun əzəli başlanğıcı olan Ahura Məzda 
həqiqətdə hər bir şeyin xaliqi hesab olunurdu ki, nəticə e'tibarilə o, şər və zülmətin 
əzəli başlanğıcı olan Əhrimənə qələbə çalacaqdır; halbuki Muğan təlimlərində 
onların hər ikisi xeyir və şərin xaliqi, bir-birinə bərabər olan qüdrət və bacarıq kimi 
göstərilirdi. 
Muğan ayinində qiyamət gününə, ölümdən sonrakı əbədiyyətə inanc var idi ki, bu 
əqidə də ilahi dinlərin əsas prinsiplərindən biri hesab olunur. 

---

164 
Muğan təlimlərinin digər bir e'tiqadı da günəşə müqəddəs bir varlıq olaraq, yüksək 
məhəbbət göstərmək idi. Hətta bu iş, həmin məqsədlə xüsusi mərasimlərin təşkil 
olunmasına və onun qarşısında sitayiş edilməsinə gətirib çıxarırdı. Muğan ayininin 
ardıcılları günəşə pərəstiş etdikləri zaman «Bərsum» adlı bir ibadət növünü yerinə 
yetirirdilər ki, bu zaman yaşıl budaqları öz üzləri və burunları qarşısında tuturdular. 
“Həzqiyal Nəbi” kitabının səkkizinci fəslinin on yeddinci ayəsində bu mərasim 
haqda danışılır; həmin mərasim sonralar zərdüştilikdə də müşahidə olunmuşdur. 
Heredot yazır ki, Muğan təlimlərində sehr və cadugərliyə də e'tiqad var idi; onlar 
xüsusi əməllər və müxtəlif zikrlərə malik idilər; göy cisimlərinin insanların xoşbəxt 
və ya bədbəxt olmasında tə'sirli olmasına inanırdılar.