Sh. Sodiqova

boMgan rejalar to‘g‘ri berilgan qatorni aniqlang.
A) Istiqbolli, yillik va yakuniy
B)
Yillik va yakuniy
C) Oylik va kalendar reja
D) Istiqbol, yillik va oylik
259

---

XVIII bob. MAKTABGACHA TA’LIM
MUASSASASI VA OILA
„ . 
. 
. 
Oila mkohga voki a zolarmmg ijtimoiy
Oila tushunchasi va 
, 
. 
. 
, 
. . 
. 
.
. . 
j
. 
turmush tarzi, о zaro axloqiy javobgarhgi va 
uning mohiyati 
, 
, 
, 
■
. ,
о zaro yordamiga asoslangan qon-qanndosh-
laming kichik guruhi44.
Insonparvar demokratik huquqiy davlatda mavjud bo‘lgan oilaga 
quyidagicha ta’rif mavjud: «Oila jamiyatning tabiiy va asosiy bo‘g ‘ini 
bo‘lib, yuridik m a’noda nikoh, qarindoshlik, farzandlikka olish yoki 
boshqa shakllarda bolalarni doimiy tarbiyaga olishdan kelib chiqadigan 
tegishli huquq va majburivatlar bilan bog‘langan shaxslar doirasidan 
iborat bo‘lgan milliy mustaqillik mafkurasiga, umuminsoniy qadriyatlar 
va sharqona an’analarga asoslangan oilaviy munosabatlarni rivoj lantirib, 
uni mustahkamlashga qaratilgan fuqarolar ittifoqidan iborat dir»45.
Oila jamiyatning asosiy bo'g'ini. u nikoh va qon-qarindoshlikka 
asoslanishi hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega, 
shuningdek, jamiyat va davlat oilani, otalik, onalik va bolalikni himoya 
qiladi va oilaviy munosabatlarga umuminsoniy va milliy qadriyatlar joriy 
etilishini ta’minlaydi46.
Psixolog olimlar oilani kichik bir ijtimoiy guruh sifatida ta'riflaydilar, 
Oilani tashkil etuvchi ushbu guruh nikoh orqali hamda yaqin urug‘chilik 
rishtalari bilan bir-biriga bog‘langan bo‘lib, ular o ‘rtasidagi munosa­
batlarga xos bo‘lgan muhim jihatlar - bu o‘zaro mehr-muhabbat, g‘am- 
xo‘rlik, m as’uliyatlilik va albatta, hayot, turmush tarzidagi umumiy likdir47.
Sotsiologiya oilaga yaxlit ijtimoiy organizmning qismi, jamiyat b o '­
g'ini, ijtimoiy tarbiya jamoasi sifatida qaraydi. Ijtimoiy-iqtisodiy sohada 
sodir bo‘layotgan o ‘zgarishlar albatta, oilada o ‘z aksini topadi. Biroq 
boshqa - ishlab chiqarish, kasbiy, siyosiy ijtimoiy birlashmalardan farqli 
ravishda oila to ‘g‘ridan-to‘g‘ri qayta qurishga uchramaydi. Oilaning 
axloqiy, psixologik jihatdan yangilanishi uzoq, murakkab, qarama- 
qarshiliklarga bog‘ liq j arayondir.
44. Педагогический энцклопевшческий словар - М., 2002. — С.257.
45. Karim ova О. O ila huquqi asoslari - Т.: 2003.
46. Qarang: 0 ‘zbekiston Respublikasi K onstitutsiyasi-T .: « 0 ‘zbekiston», 2009. -
12-13-b.
47. Karim ova V. Oilaviy hayot psixologiyasi - T„ 2006. - 10-b.
" 260

---

Iqtisodiy sohadagiga qaraganda, yangi munosabat, yangi axloq me!- 
yorlari oilada sekin sur’atlarda amalga oshadi. Oilaviy o‘zgarishlaming 
amalga oshishida ijtimoiy-iqtisodiy omillardan tashqari, boshqa - biolo- 
gik, psixologik, demografik omillar ham ishtirok etadi.
Olimlarning fikricha, odamlar hayotining birdan-bir to‘g ‘ri yo'li oila­
viy hayotdir.
Oila inson uchun mehnat qobiliyatini tiklash va dam olish joyi. Shu­
ningdek, oila muhim tarbiya o ‘chog‘i hamdir. Oilada bolalar tarbiyasida 
ota-bobolar, momolardan qolgan, ming yillar mobaynida hayot sinovlari- 
dan o‘tgan yaxshi udum, odatlar mavjud. Pedagogika fanlari doktori, pro­
fessor M. Inomova oilaning quyidagi jihatlarini alohida ajratib ko'rsatgan:
>
birinchidan, oila o'ziga xos va takrorlanmas ta’sirga ega;
>
ikkinchidan, oila bola uchun o ’ziga xos «ko‘zgu» b o iib , ota- 
onaning shaxsiy namunasi, ibrati bola tarbiyasida muhim ahamiyat kasb 
etadi;
> 
uchinchidan, oila o ‘ziga xos hissiyotlar olamidan iborat bo‘lib, 
unda ijobiy va ba’zan salbiy his-tuyg‘ular jamuljam bo'ladi;
>
to'rtinchidan. oila sharoitida bolalarda o‘zgalarga nisbatan ham- 
dardlik tuyg'ulari ham tarbiyalanadi;
> beshinchidan, oiladagi maishiy turmushda bolaning ishtirok etishi 
ham axloqiy tarbiyaning muhim omili sanaladi;
>
oltinchidan, oila - er-xotinlik, ota-onalik vazifalarini aks ettiradi. 
Ota-onaning bir-biriga bo'lgan muhabbati bolaga ta'sir ko'rsatadigan 
asosiy tarbiyaviy omillardan biriga aylanishi mumkin48.
Demak, oila - tarbiyaviy jam oa va hech kim hech qanday holatda 
oilaning vazifasini bajara olmaydi.
Oila hayoti ko‘p tomonlamali munosabatlar bilan tavsiflanadi: ijti- 
moiy-biologik, xo‘jalik-iqtisodiy, axloqiy, psixologik. Oila rivojining 
har bir bosqichi bir funksiyasining tugashi, boshqasining paydo bo‘ lishi, 
uning a ’zolarining ijtimoiy faoliyatining o'sib borish ko‘lami va tavsifi 
bilan bog‘liq. V.A. Slastenin, I.F. Isayev, E.N. Isayevlarning fikricha, oila 
jam iyat va odamlarga munosabati bo'yicha muhim ijtimoiy ahamiyatga 
ega funksiyalarni bajaradi.