Son büYÜk endüLÜs fâTİHİ Endülüs Emevileri Hâciblerinden ei-mansûr Muhammed İbn Ebî Âmir
Yüklə 264,43 Kb.
|
2. Dış Siyaseti Mansûr'un hayatını nakleden Endülüslü ve doğulu islam tarihçileri, onun özel hayatı ve kişisel ilişkilerine, Kurtuba'da geçen hayatına, yönetimi eline geçirebilmek için yaptığı işler, hileler ve cinayetlere dair oldukça tafsilatlı haberler aktarmalarına karşılık; şöhretinin gerçek sebebi, güç ve şerefinin sergilendiği yer, Endülüs halkının çoğunluğu nezdinde kurduğu düzenin gerçek
dayanağı ve siyasi-askeri boyutlara sahip seferleri-savaşları (gazavât) konusunu ihmal etmişlerdir. Ayrıca yönetimi süresince Hristiyan ispanya'ya karşı çıktığı seferlerin sayısının, yaz seferi (sâife) ve kış seferi (şâtiye) olmak üzere elliyi aştığını ifade etmelerine rağmen, bunların tam sayısı ve ayrıntıları hakkında inceleme yapma gereği duymamışlardır. Mesela Nüveyrî, Mansûr'un gazvelerinin sayısını elli altı olarak verirken,63 Ibnü'l-Esir yaz ve kış seferleri olarak toplam elli iki olduğunu yazar.64 Ancak, tarihçilerin birleştiği bir nokta var ki, o da bu seferlerin elliden fazla olduğu, Mansûr'un bunların hiçbirinden mağlup dönmediği ve Endülüs'ü ganimet ve esirlerle doldurduğudur.65 Hatta esirlerin -çoğalması Endülüslü kızların hayatında da bir değişikliğe yol açmıştı. Şöyle ki, Rûm kızlar ucuza satıldığı için insanlar ellerindeki bu câriye kızların giyim-kuşam ve süslemesinde aşırıya gitmişlerdi. Bu durumda erkekler cariyelere düşkün olup evlilikte de onları tercih etmeye başlayınca, aileler hür kızlarını da cariyeler gibi giydirip süslemeye önem verir olmuşlardı. Çünkü böyle yapmazlarsa hür kızlarla kimse ev-lenmezdi.66 Bu konuda islam tarihçilerinin rivayetlerinde müphem kalan bazı küçük noktaların aydınlatılmasına yardımcı olması dışında Hristiyan ispanyol ve Fransız kaynaklan da pek farklı tavır içinde değildir.67 II.Hakem'in vefatından sonra Endülüs islam devleti içinde söz sahibi olmasıyla birlikte Mansûr, ispanya Hristiyan topraklarına karşı giriştiği cihad siyasetini Müslüman halkın kalbini kazanma sebebi, siyasi emellerini destekleyici bir vesile ve şahsi saltanatını güçlendirici bir unsur olarak sürekli gündemde canlı tutmuştur. Nitekim, onun hakimiyet yolunda bazı hasımlarını bertaraf etmek veya yüksek bir makamı elde etmek şeklinde görülen her önemli adımının önünde veya arkasında düşman topraklarına yaptığı ve parlak zafer elde ederek döndüğü bir askeri sefer vardır. Ancak, bu özelliğinden dolayı Mansûr'un vatanperverliğinden, dinine ve devletine bağlılığından şüphe etmek doğru değildir. Zira, onun dindar bir şahsiyete sahip olduğu da
bilinmektedir.68 Öte yandan, bu seferleriyle Mansûr toprak kazanmaktan çok, Hristiyan krallıkları yıpratmayı ve onları Endülüs aleyhine faaliyet göstermeye mecal bulamaz hale getirmeyi hedefliyordu. Bu bakımdan III. Ab-durrahman veya II.Hakem devirlerinde yapılan seferlerle Mansûr'un seferleri arasında stratejik açıdan bir farklılık yoktur.69 a) Hristiyan Dünyası ile ilişkiler Mansûr'un Hristiyan ispanya krallıklarına karşı (Kaştâle, Liyûn ve Neberra) çıktığı askeri seferlerin sayısı elliyi aşkındır. Ancak, tarihi rivayetlerde bunlardan en önemli on tanesi hakkında geniş, diğer onbeş tanesi hakkında daha az, geriye kalan seferleriyle ilgili ise çok yetersiz bilgi bulunmaktadır, işte bu seferlerden bilinen ve önemli olanlar şunlardır: a1. Hısnü'l-Hâme (Los Banos) Seferi (977) : İbn Ebî Âmir, daha II. Hakem hastalandığı zaman sınır tecavüzlerine başlayan kuzeyli Hristiyanlar üzerine, II.Hişâm'ın tahta geçtiği yıl olan 977 yılı Şubat ayında, o zaman vezir ve ordu komutanı unvanıyla sefere çıktı. Sınırı geçerek Kaştâle topraklarında bulunan Ta-lemenka'daki Hısnü'l-Hâme kalesini kuşattı ve kaleyi hakimiyetine aldıktan sonra yüklü miktarda savaş ganimeti ve esir ele geçirerek muzaffer şekilde Nisan ayında Kur-tuba'ya döndü. Müslümanların bu taarruzu düşmanlar üzerinde uzun süre etkisini gösterdi ve onlar bir süre saldırma cesaretini gösteremediler.70 a2. Mola Seferi (977): Vezir İbn Ebî Âmir, yine 977 yılında kuzey Hristiyanlarma karşı sefere çıktı. Mecrît kalesinde ünlü kumandan Gâlib ile ordusunu birleştirdi ve beraberce Kaştâle topraklarına girerek Mola kalesini kuşattılar. Sonuçta pekçok esir ve ganimetle döndüler.71 a3. Talemenka Seferi (978) : Vezir İbn Ebî Âmir, yine Gâlib ile birlikte 978 yılında Tuleytula topraklarına girerek Talemenka şehrini yağmaladı. Sefer sonunda İbn Ebî Âmir, yanında esir aldığı birçok Hristiyan liderler, diğer esirler ve pekçok ganimet olduğu halde Kurtuba'ya döndü72. a4. ifrağa (Fraga) Seferi (978): İbn Ebi Âmir, 978 yılında, Hristiyan topraklarına üç saldırı gerçekleştirdi. Birisi bu ifrağa saldırışıdır. Diğer
ikisini ise Benbelûne (Pamplona) ve Berşelûne (Bar-celona) ovasına yaptı. Bu, onun "hâcib" unvanını almasından sonra çıktığı ilk seferidir. Mayıs ayının son günü Cuma namazından sonra Kurtuba Camii'nden hareket etti. Zikredilen bölgelerde yine kuşatma ve yağma harekatı gerçekleştirerek 6 Ağustos'ta geriye döndü.73 a5. Ledesma Seferi (978): 4 Ekim Cuma günü yine namazdan sonra Kurtuba Camii'nden hareket etti. Aynı talan ve tahrip harekatından sonra 6 Kasım'da geriye döndü.74 a6. ikinci Ledesma Seferi (979): İbn Ebî Âmir, 1 Mayıs'ta yola çıkarak Ledesma'yı tahrip ettikten sonra muzaffer şekilde 28 Mayıs'ta geriye döndü.75 a7. ilk San Payo Seferi (979): 29 Temmuz'da bu sefere çıktığında da aynı tahrip ve cezalandırma harekatı gerçekleştirdi. Geriye dönüşü 31 Ağustos'tadır.76 a8. Keştâle Seferi (980): İbn Ebî Âmir, Mentîşe kalesinde kayınpederi Gâlib'in verdiği ziyafete katıldı. Ancak, bir süredir kendisine kızan Gâlib'in çıkışmasıyla kavga ettiler. Bu kavgadan hemen sonra o, 2 Nisan'da Kaştâle içlerine bir saldırı yaptı ve 28 Mayıs'da geriye döndü.77 a9. Almunia Seferi (980): 14 Ekim'de çıktığı bu seferinden, 20 Kasım'da ve yine zaferle döndü.78 a10. Canillas Seferi (981): 9 Şubat'ta yola çıktı ve bu kış seferinden aynı ayın 28'inde döndü.79 a11. Şentbecent (San Vicente) Seferi (981): Kayınpederi Gâlib ile aralarındaki mücadeleyi neticelendiren savaştır. Antise yakınındaki Şentbecent kalesi önündeki savaşı Temmuz ayında şans eseri İbn Ebî Âmir kazandı ve Gâlib savaş sırasında öldü.80 a12. Liyûn Seferi (981): Hâcib İbn Ebî Âmir, Gâlib'ten kurtulduktan sonra, kayınpederine destek birlikler sağladığı ve Endülüs'ün içişlerine müdahaleye kalkıştığı için Liyûn kralı III.Ramiro'yu cezalandırmak amacıyla 981 yılı başlarında Liyûn topraklarına girdi. Hâcib'in emriyle Talemenka'nın kuzeyinde kalan Sammûre (Za-mora) şehrine giren Abdullah b.Abdulaziz adlı komutan şehri yağmaladı ve yüzlerce Hristiyanı kılıçtan geçirdi.
Bunun üzerine kral III.Ramiro, derhal Kaştâle Kontu Gar-cia Fernandez ve Neberra-Benbelûne Kralı Sancho Abarca ile hâcibe karşı bir ittifak oluşturdu. Üçü birlikte hâcibe karşı savaşmak üzere Şentmenkeş'in (Simencas) güneybatısında bulunan Rueda denilen yere geldiler. Yapılan savaşta yenildiler ve bölgenin önemli kalesi olan Şentmenkeş Müslümanların eline geçti ve savaşta pek-çok Hristiyan öldürüldü. Bundan sonra İbn Ebî Âmir, zor kış şartlarına rağmen kuzeydeki krallık başkenti Liyûn'a doğru ilerledi. Onun harekatını kontrol için Ramiro da ilerledi ve yine savaş başladı. Bir ara askerlerinin çözülüp dağıldığını gören hâcib, oturduğu yerden hiddetle kalkarak altın miğferini yere çaldı ve oturdu. Komutanlar onun bu hareketiyle başarısızlığı protesto ettiğini biliyorlardı. Bu yüzden bu hareketin etkisiyle geri çekilmekten utanç duyan askerler, bu hatalarını telafi için düşmana ani bir kontratak yaptıklarında onları dağıttılar. Peşlerinden Liyûn kapılarına kadar onları takip ettiler. O esnada şiddetlenen kar fırtınası sebebiyle şehri zaptetmekten vazgeçen hâcib, Kurtuba'ya geri döndü. Bu seferi sonucunda o, Liyûn ve Neberra krallıklarını kendisine haraç veren devletler durumuna düşürdü ve başkentlerinde birer garnizon bulundurmaya başladı.81 Bu zaferin ardından hâcib İbn Ebî Âmir, "el-Mansûr Billah" unvanını kullanmaya başladı ve hutbelerde kendi adının da okunmasını emretti. Aynı zamanda bütün resmi belge ve yazışmalarda "el-Hâcib el-Mansûr Ebi Âmir Muhammed b.Ebi Âmir" adını parafe etmeye başladı. Devletin çıkardığı paraya adının nakşedilmesin! de emrettikten sonra bütün saltanat alametlerine sahip olmuş olarak devlet adamlarını ve vezirleri çevresine topladı. Onlar huzuruna ancak el-etek öperek girebilir olmuşlardı. Böylece Mansûr, halife payesi dışında yönetim adına resmen ve fiilen herşeye tek başına sahip olmuştu.
81 İbnü'l-Hatîb, A'mâl, s.67, 69, vd.; E.Levi-Provençal, s.223, 233-237; Paredes, s.134-135; A.Ali el-Hajji, "Christian States in Northern Spain During The Umayyad Peripd (138-366/755-976)", The Islamic Qu-arterly, 1965, sy.9, s.51-53; İnan, II, 541. Arenos'da Bermudo ile giriştiği savaş sonuçsuz kaldı. Bu durumda hem taraflara korku salmak için hem de adeti olduğu veçhile 20 Eylül'de yola çıkan Mansûr, Liyûn bölgesinde tahrip harekatı yaptıktan sonra 27 Ekim'de geriye döndü.82 a14. Şentmenkeş Seferi (983): Bu harekâtına Mansûr, 16 Haziran'da çıktı ve 17 Temmuz'da geriye döndü.83 a15. ikinci Talemenka Seferi (983): Aynı sefer-cihad siyaseti sebebiyle Mansûr, Talemenka bölgesini yağmaladığı bu seferine 1 Eylül'de çıkıp 29 Eylül'de geriye döndü.84 a16. Şakûre (Sequra de la Sierra) Seferi (983): 2 Kasım'da sefere çıktı ve otuzyedi gün sonra 8 Aralık'ta Kurtuba'ya döndü.85 a17. ikinci Sammûre Seferi (984): Ramiro ile mücadelesinde Kral Bermudo, yeniden Ramiro'ya saldırarak Liyûn şehrini aldı. Astorga şehrine çekilen ve zor durumda kalan Ramiro, Mansûr'dan yardım istedi. Ancak, kısa süre sonra 26 Haziran 984'te öldü. Mansûr'un desteğiyle krallığı bir müddet idare etmeye çalışan Ra-miro'nun annesi, daha sonra bu desteği yitirdi. Bu arada Ramiro gibi davranan Bermudo, ülkesindeki inatçı prenslerin mukavemetini Mansûr'a boyun eğip yardım almadan kıramayacağını anladığı için ve Mansûr'a itaat arz edip ondan yardım istedi. Mansûr'un sağladığı Berberi ordu sayesinde Bermudo, bütün ülkeyi hakimiyeti altına almayı başardı. Ancak, artık kendisi sadece Mansûr'un bir vassaliydi ve kendisini korumak amacıyla büyük bir Endülüs birliğini yanına almıştı. Böylece Liyûn ülkesine hakim olmasına rağmen Mansûr, cihad geleneğini terketmeyerek 13 Şubat'ta çıktığı Sammûre seferinden 11 Mart'ta geriye döndü.86 a18. Berşelûne Seferi (985): Liyûn'dan sonra Mansûr, Kaştâle'ye yöneldi. Frenk krallarına vergi verir durumdaki L-u üü-.eye o zamana kadar Endülüs halifeleri saygılı davranmışlardı. Çünkü, oraya saldırırlarsa Frenk kralı ile aralarının açılacağından çekinirlerdi. Mansûr'un ise böyle bir korkusu yoktu. Büyük bir orduyla ve yanına kırk tane de şair alarak 5 Mayıs 985'te yola çıktı, llbîre (Elvira), Beyyâse (Baeza) ve Levrka'dan (Lorca) geçerek Mursiyye'ye (Murcia) girdi. Burada bir toprak ağası olan İbn Hattab'a konuk oldu. Mansûr, ordusuyla birlikte kendisini her çeşit ikrama garkeden İbn Hattab'a ihsan olarak onun arazi vergisinin bir kısmını kaldırdı ve böl-gc-deki saygınlığını pekiştirdi. Kaştâle'ye doğru ilerleyerek Kont Borrel'i yendi ve 1 Temmuz Çarşamba günü Berşelûne'ye vardı. Bir taarruzla şehri teslim aldı. Şehre giren askerler, büyük tahribat, yağma ve katliam yaptılar. Esirler arasında Berşelûne'ye vardı. Bir taarruzla şehri teslim aldı. Şehre giren askerler, büyük tahribat, yağma ve katliam yaptılar. Esirler arasında Berşelûne Konto Naibi Odlerado da bulunuyordu.87 Zafer sonrasında Mansûr, Berşelûne'yi fethettiği bir yer olarak elinde tutmadı. Böyle bir niyeti de yoktu. Zira onun amacı, kuzeyli Hıristiyanları güçsüz durumda tutmak ve her yıl yaptığı seferlerle bu durumu devam ettirmekti. a19. Talemenka, Garbü'l-Endülüs (Algarve) ve Liyûn Seferi (986): 19 Haziran'da yola çıktı. Aynı siyaseti takiple gerçekleştirdiği harekâtını 1 Ağustos'da sona erdirdi.88 a20. Büyük Liyûn Seferi (987-988): Liyûn krallığında bulunan Müslüman birliklerin, burayı fethedilmiş bir ülke olarak görme tavırlarından rahatsız olan kral Bermudo, şikâyetini Mansûr'a iletti. Ancak, Mansûr'un küçümseyici bir cevap vermesine kızarak Müslüman birlikleri ülkesinden çıkardı. Bunun üzerine Mansûr, Ber-mudo'ya ders vermek üzere Haziran 987 yılında Ku-lumriye'yi (Coimbra) fethederek çok büyük tahribat yaptı. Öyle ki, yedi yıl süreyle şehir ıssız bir yer olarak kaldı.89 Bu olayın peşinde 988 yılında Mansûr'un ordusu Duvîro (Rio Duero) nehrini aşarak fırtına gibi Liyûn'a girdi Bermudo ise, Mansûr'un önce Sammûre'ya saldıracağına inandığı için burada bulunuyordu. Fakat Mansûr, şehre saldırmamış ve Liyûn'a doğru ilerlemişti. Daha önceki Liyûn kuşatmasında, şehrin iyi tahkim edilmiş surları, gözetleme kuleleri, yekpare mermerden yapılmış giriş kapıları ve yirmi ayaktan daha kalın olan Romalılar döneminden kalma duvarları sebebiyle fethi gerçekleştirememişti. Fakat bu sefer surların batı girişinde büyük bir gedik açıldı.
,542.
Tam bu sırada garnizon komutanı Cıllîkiye'li (Galicia) Kont Gonsalvo Gonzalez, ağır hasta olmasına rağmen, zırhını giydi ve sedye ile açılan gediğin önüne getirildi. Ondan cesaretlenen askerler, Müslümanları körfezde üç gün süreyle tutmayı başardılarsa da dördüncü gün Müslümanlar şehre güney kapısından bir fırtına gibi girdiler. Kısa ve çetin bir çatışmadan sonra büyük bir zafer elde ettiler.90 Kont Gonsalvo da bu arada öldürüldü. Şehrin stratejik mevkileri tahrip edildi. Ancak kuzey kapısı yanındaki kule Mansûr'un emriyle tahrip edilmeden bırakıldı. Bu Liyûn fethi dönüşü Mansûr, Sammûre şehrini kuşattı. Liyûn'daki yeğeni kadar cesur olmayan Bermu-do, gizlice kaçtığı için şehir halkı teslim oldu, ancak yağmadan kurtulamadılar. Sonuçta bölgedeki kontların ekserisi Mansûr'a bağlılıklarını bildirdiler. Bermudo'nun elinde ise sadece deniz kenarında bazı yerler kalmıştı.91 a21. Kaştâle Seferi (989): Liyûn ve Sammûre fethinden döndüğünde Mansûr'un karşılaştığı isyan teşebbüsünde adı geçen kendi oğlu Abdullah, babasıyla olan ilişkisini tamamen kesme kararı vererek, Iştebîn (San Esteban) kuşatması esnasında ordugâhtan gizlice kaçarak Kaştâle Kontu Garcia Fernandez'e sığındı. Onu koruyacağına dair söz veren kont, Mansûr'un tehditlerine rağmen bir yıl kadar sözünde durabildi. Çünkü, 989 Ağustos'unda yaptıkları savaşta Mansûr'a yenildi ve Uşûne (Osuna) ile Alcoba'yı kaybettikten başka, barış istemek ve Abdullah'ı teslim etmek zorunda kaldı.92 a22. Kaştâle Kontu Garcia'yı Devirme Harekatı (994-995): Mansûr, kendisine karşı isyan oluşumunu dağıtmış, ancak Kont Garcia'nın Abdullah'ı himaye etmesini affetmemişti. Bu sebeple, misilleme olarak kontun oğlu Sancho'yu babasına karşı kışkırtarak ayaklanmasını sağladı. Sancho nüfuzlu Kaştâleliler'in desteğiyle 994 yılında silahlanarak ayaklandı. Mansûr'un kendisine gönderdiği destek sayesinde Iştebîn ve Clunia kalelerini ele geçirdi, işin uzun sürmesinden rahatsız olan Mansûr, savaşı bir an önce bitirmek istiyordu. Bu da Garcia'nın teslim alınmasıyla mümkündü. O da oldu ve 25 Mayıs 995 yılında Duvîro kıyılarındaki Kasru Ebî Dânis (Alcacer do Sal) ve Langa arasında esir alındı. Bundan beş gün sonra kont, aldığı yaraların tesiriyle öldü. Böylece Sancho, bölgede tek otorite olmuş oldu. Ancak, kendisi her yıl Müslümanlara vergi vermek zorundaydı.93 a23. Kral Bermudo'ya Karşı Seferi (995): Mansûr'a isyan oluşumunun bir diğer üyesi Taşyürekli Abdullah'ı Kral Bermudo himaye ediyordu. Halbuki kral acınacak bir durumdaydı. Otoritesi azalmış, soylular araziler ile adamlarını ve sürülerini elinden almışlardı. Onlara karşı Bermudo'nun yaptırım gücü kalmamıştı. Bu arada, Bermudo'nun egemenliğindeki kalelerin komutanlarının Mansûr'a karşı koyabilecek güçleri kalmamıştı. Bermudo'yu cezalandırmak üzere Mansûr sonbaharda sefere çıktı. Böyle durumda Bermudo yapılması gerekeni yaptı ve barış istedi. Abdullah'ı teslim etmesi ve yıllık vergi vermesi şartıyla bu isteği kabul edildi. Şürrîn'li (Sorrion) Kont Gomez'in başkentini ele geçiren Mansûr, kendisine teslim edilen Abdullah'ı yanına alarak Kasım ayında geriye döndü.94 a24. Sent Ya'kup (Santiago de Compostela) Seferi (997): Mansûr'un mutlak otoritesine isyan eden el-Udve Genel Valisi Zîrî b. Atiyye, aynı zamanda Subh ile de Mansûr'a karşı ittifak yapmıştı. Halife Hişâm'dan tam yetki belgesi almakla Subh'u etkisiz hale getirdikten sonra Mansûr, Ziri'ye yönelmişti. Bu durumu fırsat bilen Bermudo, şartların artık lehine değiştiğini düşünerek vergi vermeyi reddetti. Tabidir ki, böyle yapmakla Mansûr'u kızdırmıştı. Mansûr, 3 Temmuz 997 Cumartesi günü süvari birliğinin başında yola çıktı. Aynı zamanda güçlü Endülüs donanmasını da yola çıkardı. Köriye (Coria) üzerinde Viseu'ya ilerledi. Burada kendisine bağlı bazı kontlar orduya katıldı. Oradan Oporta'ya geçti. Kasr-ı Ebi Daniş'ten yola çıkmış olan filosunu da orada hazır buldu. Donanma uzun yürüyüş yapmış olan piyadelere bol silah ve teçhizat getirmişti. Palamalarla birbirine bağlanan teknelerden oluşturulan köprü sayesinde Duvîro nehri aşıldı. Duvîro ve Minho arasındaki bölge dost kontlara ait olduğundan burası kolaylıkla geçildi. Ordu Minho'yu aştıktan sonra düşman ülkesine girerek karargâh kurdu. Bu sırada Mansûr, bir askeri görevlendirerek: "Bütün hızınla Tamiares'e git ve orada nöbetçi muhafız kılığına girerek, geçite yaklaşak ilk adamı yakalayıp bana getir" dedi. Sabaha karşı asker, ormana ağaç kesmeye
l, 547-548.
gittiğini söyleyen yaşlı bir köylüyü alıp Mansûr'a götürdü. Adamın üzeri arandığında, Müslüman ordusu içinde bulunan bazı Liyûnlular tarafından yurttaşlarına hitaben yazılmış bir mektup bulundu. Mektupta ordugâhın bir yanının iyi korunmadığı ve buraya saldırılırsa başarılı olunacağı bildiriliyordu. Derhal hâinler bulunup cezalandırıldı. Ordu ilerleyişini durdurdu ve hızlı bir şekilde ovalara yayıldı. Bazı stratejik mevkileri imha ederek Ulla'yı aştı. 11 Ağustos'ta Şentya'kûb'a vardı şehri fethetti. Şentya'kûb, Hıristiyanlığın kutsal merkezi olması sebebiyle bu sefer Mansûr için çok önemliydi. Buradaki meşhur Santiago Kilisesi, Hıristiyanlar için Müslümanların Kâbesi gibi kutsaldı. Zira, Yakup peygamberin orada gömülmüş olduğuna inanıyorlardı. O zamana kadar hiçbir Arap hükümdarının düşünemediğini Mansûr yapmış, uzak ve engebeli olan bölgeyi ordusuyla geçerek kutsal şehre gelmişti.95 Mansûr terk edilen Şentya'kûb'da bir hafta kaldıktan sonra askerlerine Lamego yönünde geri çekilme emri verdi. Bu şehirde müttefiki olan kontlara değerli hediyeler dağıttı. Bu arada Kurtuba'ya da seferle ilgili ayrıntılı haber gönderdi, istediği zaferi elde eden Mansûr, omuzlarında şehrin kapıları ile kilisenin çanlarını taşıyan birçok Hıristiyan esirle birlikte Kurtuba'ya döndü. Şehre girişinde muhteşem bir törenle halk tarafından karşılandı. Getirilen kapılar bir caminin çatısına yerleştirildi. Çanlar ise camide lamba olarak kullanılmaya başlandı.96 Bu arada, Mansûr 999 yılında biri Navar ve diğeri Kaştâle bölgesine olmak üzere iki sefer daha düzenlendi.97
Hıristiyan ispanya dışında Mansûr'un diplomatik ilişki kurduğu devletlerden birisi Bizans imparatorluğudur, iki ülke arasında önceki Emîrler ve halifeler dönemlerinden beri süregelen ve karşılıklı elçiler hediyeler gönderme şeklindeki dostluk siyasetini Mansûr da aynen devam ettirmiştir. Onun zamanındaki Bizans imparatoru ise,
Makedonya hanedanı üyeleri içinde en uzun hakimiyet süren ve ülkesine parlak bir dönem yaşatan II.Basileios (976-1025) idi. Mansûr'un diplomatik ilişki kurduğu Hıristiyan ülkelerden bir diğeri Mukaddes Romen-Germen imparatorluğu idi. Almanya ve italya'da hüküm süren imparator lll.Otto ile ilişkileri gayet dostâne idi. Barışsever imparator Almanca, Latince, Yunanca bilen bir bilim düşkünü idi. imparatorluğu Şarlman devrinde olduğu gibi büyütmeye çalışıyordu. Ancak, bunu başarma fırsatı olmadan, Mansûr ile aynı yılda, yani 1002 yılında öldü. Mansûr ile bazı ispanya kralları arasındaki ilişkiler de güçlenmiştir. Mesela, Neberra Kralı ll.Sancho Aharca (970-995) bunlardandır. Mansûr, bu kralın Müslümanlığı kabul eden kızıyla evlenmiş, ondan oğlu Ab-durrahman dünyaya gelmiştir. Annesi Abdurrahman'a, babasına benzediği için ve onun hatırasına Sanchuelo, yani küçük Sancho diye hitap ederdi. Daha sonra insanlar bu ismi Şancol diye söylemeye başlamışlardır. Mansûr zamanında Kaştâle'de hüküm süren bazı kontlarla da ilişkiler olmuştur. Kont Garda Fernandez (970-995)'in hayatı, savaşta esir edilip Kurtuba'ya getirilmesiyle Mansûr'un elinde sona ermiştir. Kont burada ölmüş ve müsta'riblere ait bir kilisede defnedilmiş, sonra da kemikleri Kaştâle'deki Gardena Kilisesi'ne nakledilmiştir. Garcia'nın oğlu Kont Sancho Garda (995-1017) ise, uğradığı pekçok yenilgiden sonra Mansûr ile mecburen ittifak antlaşması yapmış ve kızkardeşini onunla evlendirmiştir.99 Sonuç olarak Mansûr, çağının Hıristiyan ülkeleriyle ilişkileri daima büyük ve güçlü bir devletin başkanı olarak yürütmüştür. Bu ülkelerden pek çoğu onun üstünlüğünü tanımış ve kendisiyle dostluk teessüs etmişlerdir.100 b. Kuzey Afrika Siyaseti ve Fâtımîler ile ilişkiler Mansûr Afrika'daki topraklar konusunda güneydeki Fâtımî-Şîî tehlikesine karşı, III.Abdurrahman ve II.Hakim'in takip ettiği siyaseti sürdürmüştür. Ancak o, kendinden öncekilerin başaramadığını gerçekleştirmiş ve Afrika'daki toprakları güneyde Sicilmâse (980), doğuda ise Telimsan ve Tahert (991) vilayetlerine kadar Endülüs hakimiyeti altına almıştır. Şîî Fâtımîler Kuzey Afrika'da devletlerini kurduklarından bu yana Endülüs ile aralarında sürekli bir çatışma başlamıştı.. Fâtımîler, 99 inan, II, 583-584, 588-603 vd. 100 İbnü'l-Ebbâr, s.269.
Endülüs Emevîleri'nin hakimiyet bölgelerine uzanacak şekilde batıya doğru ilerlemek istiyorlar ve bunun kendi hakları olduğunu, Emevîler'in ise meşru olan bu haklarına tecavüz ettiklerini iddia ediyorlardı. Emevîler de bölgedeki varlıklarını korumayı, şehitlerinin kanlarıyla kazandıkları toprakları savunmayı kendilerine bir hak ve görev biliyorlardı. Afrika'nın orta batı toprakları ile Ber-berî toprakları (el-Udve) bu sürtüşmenin meydana geldiği yerler idi. el-Mağribu'l-Aksâ denen bu bölge, Emevîler için düşmanları Fâtımîler'e karşı stratejik öneme sahipti ve iki tarafın topraklarını ayıran bir nüfuz bölgesiydi.101 Mansûr, Cebel-i Tarık Boğazı'nda stratejik bir mevki olan Sebte şehrini, donanmasından güçlü bir parçayı ve seçkin birliklerini konuşlandırdığı askeri üs haline getirdi. Bundan başka o, Emevîler'e tâbi Berberi liderleri kendi içişlerinde özgür bırakarak maddi, askeri her çeşit yardımı ve hediyeyi onlara bol bol yererek gönüllerini kazandı, kendine bağladı. Hatta onlardan Endülüs'te görev kabul edip yerleşen lider ve askerlere çok daha büyük bağışlar yaptı.102 Sonuçta ücretli Berberi askerlerden teşkil ettiği yeni ordusu (Mürtezikatü'l-Berber), kendisinin en büyük gücü ve güvencesi oldu. Çünkü Mansûr, Arap askerlere güvenmiyordu. Zira onların kabile reislerinin kendisine ve otoritesine bağlı kalacaklarına inanmıyordu. Mansûr'un Kuzey Afrika'daki ilk başarısı 980 yılında Haz-rün b.Fülfül ez-Zenâtî adındaki komutanı Sicilmâse şehrine sevketmesiyle başlar. Hazrün, şehri Emevi hilafeti adına zaptetmiş ve camisinde hutbeyi Halife II.Hişâm adına okutturmuştur.103 Bundan memnun olan Mansûr, Hazrün'a pekçok hediye göndererek onu ele geçirdiği bölgeye vali tayin etti. Sebte'de oluşturduğu küçük, fakat etkin askeri üsse ilaveten Mansûr, Endülüs'ün üzerinde bulunduğu Iberya yarımadasının güney ucunda kalan el-Ceziretü'l-Hadrâ şehrini de Akdeniz'in diğer tarafındaki kıyı bölgelerinde Emevî nüfuzunu korumak için her an müdahaleye hazır önemli bir askeri üs haline getirdi. Öte yandan Fâtımîler'in hükümdarı Aziz, 980 yılına kadar Mısır'da kendi içişleriyle, bilhassa Karmatîler ile uğraştığı için genellikle Kuzey Afrika işleriyle ilgilenememişti. Ancak, içerde sükuneti sağladıktan hemen sonra Endülüs tahtında bir çocuk halifenin bulunmasından da yararlanmak amacıyla Kuzey Afrika'ya yöneldi. Sanhâce kabileleri reislerinden olan tâbisi Bulukkin b.Zîrî'ye el-
Mağribu'l-Aksâ'daki Emevî bölgesine saldırı emri verdi. İbn Zîrî, altmış bin kişilik ordusuyla bölgeye saldırdı. Endülüs'e bağlı Zenâtî liderler karşı koyamayarak geri çekildiler ve Sebte'ye sığındılar. Mansûr derhal Sebte limanına büyük bir orduyu şevketti ve büyük donanmasına da tehdit edilen bölge limanına hareket emri verdi. Endülüs'ten gelen bu seri ve kesin tavır karşısında İbn Zîrî korkuya kapıldı ve memleketine geri döndü.104 Bu durumda Aziz, daha önce kendisine sığınmış olan Idrisîler'in lideri Hasan b.Gannûn'u, kaybettiği topraklarını ve saltanatını geri almak üzere Kuzey Afrika'ya gönderdi. Berberi Zîrîoğullan'na da İbn Gannûn'a yardım etmelerini emretti. Bölgeye varan İbn Gannûn'un etrafında, bütün Şiîler, Fâtımîler'e meyilli olanlar, Endülüs hakimiyetine karşı olanlar ile Zenâtîler'den büyük çoğunluk toplandı. Doğu'dan gelen bu büyük tehlike karşısında bir an tereddüt etmeyen Mansûr, Askalâce adıyla tanınan kuzeni ve veziri Ebu Hafs b.Abdullah b.Amr İbn Ebî Âmir'i büyük bir ordunun başında İbn Gannûn'un üzerine şevketti.105 Peşinden başka bir orduyu da oğlu Abdülmelik kumandasında bölgeye gönderdi. Mansûr'un ordusu önünde duramayan İbn Gannûn barış istedi ve II. Hakem devrinde yaptığı gibi Kurtuba'da halifenin himayesinde yaşamasına müsaade edilmesini talep etti.106 isteği kabul edildi ve Kurtuba'ya gönderildi. Ancak Mansûr, devlete karşı birçok kez başkaldırmış olan bu inatçı hasımdan kurtulmakta kararlıydı. Verdiği can güvenliği sözünde durmayarak İbn Gannûn'un Kurtuba'ya ulaşmadan yolda katledilmesini emretti. 985 yılında İbn Gannûn'un kesik başı başkente getirildi. Böylece, Fâtımîler'in dostu Idrisîler'in hamlesi kırılmış ve Kuzey Afrika'da yeniden devlet kurma uğraşları boşa çıkmıştı. Başsız kalan Idrisîler'in kolları ve tabileri de çeşitli bölgelere dağılmışlardı. Mansûr ise bütün Kuzey Afrika'ya hakim olmuştu.107 Bu olaydan sonra Mansûr, Kuzey Afrika bölgesine, dahî veziri Hasan b.Ahmed es-Sülemî'yi idareci olarak tayin etti ve ondan zedelenmiş olan Berberiler'le dostluk antlaşmalarını yenilemesini istedi. Çünkü o, Endülüs'teki düzeninin bekası için temel dayanak olmaları itibariyle Berberîler'le olan antlaşmaların sürmesini istiyordu. Aynı
şekilde, Miğrâvî kabileleri lideri olan Zîrî b.Atıyye'yi kendisine ve Emevî hanedanına bağlılığından ötürü yakın bir dost edindi ve ona geniş yetkiler verdi. Bu Berberi lider, bazı münasebetlerle birçok defa Kurtuba'ya gelip Mansûr'u ziyaret etmiş ve sınırsız bir ikramla ağır-lanmıştır, daha sonra Mansûr, kendisine vezir unvanı vermiştir. Ancak bu ikili arasındaki dostluk bir müddet sonra beklenmedik şekilde yerini düşmanlığa bıraktı. Çünkü İbn Atıyye, Endülüs hakimiyeti uğruna yaptığı büyük hizmetlerine karşılık kendisine verilen "vezir" unvanını az buluyordu. Halbuki kendisi Emîr oğlu Emîr idi. Bundan başka o, Emevî ailesine duygusal bağlarla bağlı olduğu için Mansûr'un halife Hişâm üzerinde kurduğu baskıyı ve onun saltanatını elinden alarak etkisiz ve yetkisiz halde tutmasını kabullenemiyordu. Ayrıca İbn Atıyye, kabilesi arasında ve bölgesinde çok güçlü durumda oluşundan cesaret alarak müsait zamanını bulduğunda Kurtuba'dan bağımsız olmayı ve hatta kendisini daha layık gördüğü Mansûr'un makamını elde etmeyi düşünüyordu. Bu düşüncesinin tezahürü olarak, Cezayir sınırına yakın Melîle şehrinin güneyinde kendisi için büyük bir kasaba yaptırdı. 996 yılından itibaren de burayı ordusu ve yönetimi için bir başkent yaptı. Ülkenin her yanındaki casusları vasıtasıyla İbn Atıyye'nin hareketlerini takip eden Mansûr, bu durumda onu 996 yılında vezirlikten azletti, maaşını kesti, aralarındaki antlaşmayı kaldırdı ve siyasi himayesine son verdi. Ertesi yıl da Slav asıllı kölesi Vazıh komutasında büyük bir orduyu üzerine gönderdi. Önce Tanca şehrine uğrayarak orduya müttefik Berberilerden büyük katılımlar oldu. Daha sonra İbn Zîrî'nin ordusuyla yapılan savaşta Mansûr'un ordusu yenildi ve Vazıh beraberindekilerle birlikte 1 yıl kadar Ah-biye'de yardımcı birliklerin gelmesini bekledi. Mansûr'un böyle bir yenilgiyi kabullenmesi mümkün değildi. Aksi takdirde Kuzey Afrika'daki Emevî hakimiyeti kesin olarak sona ererdi. Bu yüzden bizzat kendisi güneydeki el-Ceziretü'l-Hadra'ya giderek olaylara ve ordu şevkine daha yakından nezaret etti. Hemen oğlu Abdulmelik komutasında seçkin askerlerden oluşan büyük bir orduyu Sebte'ye şevketti, iki taraf arasındaki nihai savaş yine önceki çarpışmanın geçtiği yer olan Tanca yakınındaki Vadi Mina'da gerçekleşti. Savaş esnasında kuzeni el-Hayr b. Mukatil'in ihanetine uğrayan İbn Atıyye, kafasına saplanan mızrakla yere düşünce ordusu içerisinde karışıklık başgösterdi ve mağlup olarak dağıldılar. Böylece Abdulmelik ve Mansûr'un ordusu zaferi kazanmış oldu. Savaşın kaderini değiştiren hareketin sahibi olan İbn Mukatil'in, bu işi Mansûr'un etkisiyle yapıp yapmadığı ISLÂMÎ ARAŞTIRMALAR DERGiSi, CiLT : 11, SAYI 3-4 konusu tartışmalıdır. Bu savaş sonunda Kuzey Afrika yeniden tamamiyle Endülüs hakimiyetine girdi. Abdulmelik, 997 yılında bölgenin başşehri olan Fas'a girerek burada 6 ay kaldı. Bu süre zarfında bölgenin işlerini tanzim etti ve bazı Berberî liderlerle olan antlaşmaları yeniledi. Abdulmelik Endülüs'e döndükten sonra Mansûr, güvendiği adamı Sâhibü'ş-Şurta Isa b.Said'i bölgeye vali tayin etti. Bundan sonra İbn Atıyye, mecburen Mansûr'dan razı görünerek elinde kalan yerlerdeki hakimiyetini, Endülüs'e tabi durumda ölümüne kadar sürdürmüştür. Kendisinden sonra oğlu Muiz de babasının Emevîler'e ve onların güçlü adamı Mansûr'a olan bağlılık siyasetini sadakatle takip etmiştir. Sonuç olarak, Kuzey Afrika'daki Emevî hakimiyeti Âmirîler'in son günlerine kadar güçlü bir şekilde sürmüştür.108
Mansûr, 1002 yılı sonbaharında çıktığı Kaştâle Seferi sırasında bir süredir çektiği bir hastalığın iyice belirmesi üzerine yatağa düştü. Hastalığının teşhis ve tedavisinde ihtilafa düşen doktorların çabalarının sonuçsuz kalacağına inanmış ve iyileşmekten ümidini kesmişti. Bu arada ata binemez olduğu için bir arabada taşınmaya başlandı, iki hafta sonra Medînetü's-Salim'e getirildi. Acı ve ızdırap içinde kalan Mansûr, elde ettiği büyük mevki ve gücün ailesinde kalmasını istiyordu. Devamlı ba-şucunda bulunan büyük oğlu Abdülmelik'e son öğütlerini verirken, orduyu kardeşi Abdurrahman'a emanet edip süratle başkente gitmesini ve idareyi ele alarak olabilecek isyanları bastırmasını istedi. Abdülmelik'in hareketinden bir süre sonra Mansûr biraz iyileşti ve komutanları yanına çağırdı. Artık zayıflamış ve konuşma gücünü kaybetmek üzere olarak yaptığı bu toplantıdan kısa süre sonra 27 Ramazan 392 (11 Ağustos 1002) Pazartesi gecesi 64 veya 65 yaşında iken vefat etti ve Medînetü's-Salim'de defnedildi. Kendisinin Hâciblik dönemi 25 yıl sürmüştür.109 Bazı ispanyol kaynakları, Mansûr'un son seferi esnasında Kal'atü'n-Nüsur'da yaralandığını ve bunun etkisiyle öldüğünü iddia ederler.
Bu rivayet, ispanyol halkı atasözlerinden birine dayanmaktadır. O söz şöyledir: "Kal'atü'n-Nüsur'da Mansûr öldü ve davulu kayboldu". Şüphesiz, Mansûr'un ölümü Hristiyan çevrelerde büyük sevinç dalgası meydana getirmiştir. Nitekim, kendileri için bir dönüm noktası teşkil eden bu ölümü Hristiyan rahipler şöyle tescil etmişlerdir: "1002 senesinde Mansûr öldü ve cehenneme gitti".110 Ancak, bir başka enteresan söz daha var ki, bir Hristiyan keşiş tarafından Mansûr'un mezar kitabesine yazılmıştır, o da şudur: "Onun tarihi okunmak üzere yeryüzüne yazılmıştır. Yıllar geçtikçe onun bir benzeri ve sahillerimizi onun gibi müdafaa edecek birisi Allah tarafından yaratılmayacaktır".111 Mansûr'un kabri o günden bu yana aynı yerinde bulunmakta ve Müslüman ziyaretçilere açık durumdadır. Mansûr'un vefatıyla hicabet makamı, oğlu Abdülmelik'e verildi. Endülüs halkına nasıl muamele edeceğini öğreten önemli bir vasiyeti oğluna bırakan Mansûr, uzun yılların birikimi olan tecrübelerini orada veciz bir şekilde aktarmıştır. Oğluna, ihtiyacı olan gelirleri fazlasıyla bıraktığını ve bunları halka harcamada sıkı davranmamasını tenbihlemiştir. Bu prensip, devletin hayatiyetini sürdürebilmesinin temel unsurudur. Vasiyetin-deki ikinci prensip, oğlunun kapısına gelecek ihtiyaç sahipleriyle ilgilidir. Bunlardan hiçbirini dinlemeden ve derdine çare bulmadan çevirmemesini, bu konuda adamlarına da güvenmemesini, zira çoğu zaman idarecinin yanındaki yakın adamların kendisiyle mazlum ve muhtaçlar arasında bir engel teşkil ettiğini belirtmiştir. Üçüncü prensip olarak oğluna, halife ile iyi geçinmesini, fakat çevresindeki Âmiri düşmanlarına karşı dikkatli olmasını tenbihlemiştir. Emevîler konusundaki nasihati ise şöyledir: "Bütün gayretinle Mervânîleri kontrol altında tutmanı öneririm. Zira ben, onlara karşı olan suçumu biliyorum".'112' Bu sözdeki gerçek şu ki, o eriştiği ve elde ettiği hâkimiyetini garantiye almak için her ihtimale karşı halife ailesi ya da Mervânîler'i sıkı bir kontrol altında yaşamaya mahkum etmiştir. Onların yaşadığı Medînetü'z-Zehrâ'yı güvendiği adamlarının yönetimine vererek,
Mervânîler'i evlerinde oturmaya mecbur etmiş, ancak zorunlu hallerde dışarı çıkmalarına izin vermiştir. Adamları vasıtasıyla onların her hareketini kontrol etmiş ve yanlarında görevli hizmetçilerden başkasıyla konuşmalarına izin vermemiştir. Bu arada onları kendi savaşlarına götürdüğünden korkarak evlerine kapanmışlar ve can derdine düşmüşlerdir.113 Mansûr sonuncu vasiyetinde ise, oğluna annesi yanında emanet bulunan mal yüklü bir sandığı alıp ihtiyacı için kullanmasını söylemiştir.114 Yüklə 264,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|