Sosial institutlar tizimi. Institutlarning xilma-xilligi:
► Norasmiy ijtimoiy institutlar. Misol: do’stlik • yetarli darajada aniq belgilangan
• nazorat va sanksiyaning alohida shakllari (ranjish, janjal, ajralish va hokazo),
«NR» – qonun va mamuriy qoidalar ko’rinishida mustahkamlanmaganlik.
• zahiralar - sarmoyalar (ishonch, yoqtirish, tanishuvning davomiyligi va hokazo)
• aniq chegaralash – avtonomiya (muhabbat, kasbiy munosabatlar, oilaviy munosabatlar va hokazolardan), «NR» — sheriklarning mavqyeyi, huquq va majburiyatlari aniq ravishda professional mustahkamlanmaganligi.
2) Rasmiy ijtimoiy institutlar.
• rasmiy tarzda shartlashilgan qoidalar, qonunlar, reglamentlar, nizomlar (+ «yozilmagan meyorlar») asosida o’zaro aloqa qilish.
Ijtimoiy institutlarni funksiyalari bo’yicha tasniflash (+ virtualizasiya nazariyasi nuqtai nazaridan ijtimoiy institutlarning funksionalligini tanqid qilish *)
*Virtualizasiya nazariyasi (postmodernizm) • Virtualizasiya – bu real voqyelikni simulyasiyag’obraz bilan almashtirishdir – u kompyuter texnikasi yordamida bajarilishi shart bo’lmasa-da, biroq albatta virtual voqyelik mantig’ini qo’llagan holda bajariladi (masalan: virtual iqtisodiyot – fond birjasidagi spekulyasiyalar moddiy ishlab chiqarishdan ustun turadi).
• Ijtimoiy fenomenlarni «virtuallik» tushunchasi yordamida ifodalash obrazlar raqobati institusional ifodalangan harakatlarning o’rnini bosganidagina o’rinlidir.
• Ushbu nazariya doirasida yangi tendensiyalarni tushuntirish jamiyatning institutlar tizimi emas, balki qadriyatlarni amalga oshirish jarayoni, ijtimoiy institutlarning real voqyelikdagi shakllanishi va inqirozga uchrashi kabi tarixiy daqiqalardan iborat jarayonlar sifatidagi tasavvuri kelib chiqadi.
► Iqtisodiy institutlar.Boyliklar (farovonlik)ni yaratish, taqsimlash va foydalanish muammolarini qo’yish va hal qilish usullarini belgilovchi meyorlar majmui.
asosiy elementlar (modern): bozor;tovar – buyum, ularning obyektiv xususiyatlari boylik hisoblanadi; taklif; talab; mehnat – muayyan vaqtda, muayyan joyda tashkil etilgan sermahsul faoliyat; raqobat; innovasiya va boshq.
postmodern davrida virtuallashtirish: - qiymatni virtuallashtirish
- innovasiyalarni simulyasiya qilish
- mehnatni virtuallashtirish («ish vaqti iqtisodiy mazmunga emas, balki ijtimoiy ahamiyatga ega»)
