T. C. MİLLÎ EĞİTİm bakanliği orta öĞretim projesi hayvan sağLIĞi protozoonlarla mücadele ve korunma ankara 2008

Korunma

Kenelerle mücadele edilir. Bulaşık hastalıklı yerlere hayvanlar sokulmamalıdır. Korunma için kene mücadelesi ve aşılama yapılmalıdır.

Theileria annulata aşısı, 2,5 aylıktan büyüklere, kenelerin aktifleşmelerinden önce (genellikle mart ayının ikinci yarısında) prescapular lenf yumrusu üzerinden deri altı yolla uygulanır.
Türkiye’de üretilen T. annulata aşısı bir şişe içerisinde likit nitrojen içerisinde saklanır. Aşı 37,5 ml özel sıvısı ile sulandırıldıktan sonra 30 dakika içerisinde ve her hayvana 2,5 ml dozunda uygulanır. Aşılama, ithal sığırlara mutlaka uygulanmalı ve bu hayvanlar ortalama 1 ay kadar karantinada tutulduktan sonra meraya çıkarılmalıdır. Çünkü antikorlar 35 gün sonra oluşmaktadır. Aşı yapılan hayvanlar bir sezon boyunca tropikal theileriosisten korunmaktadır.

1.5.2. Koyun ve Keçilerde Theileridae

Koyun ve keçilerde piroplasmose ile bazen birlikte seyreder. Önemli hayvan kayıplarına sebep olan bir hastalıktır. Rhipicephalus soy kenelerle bulaşır.

• 
  Semptom
  
  
  

Kuluçka süresi 10 gündür. 42°C ateş, iştahsızlık, durgunluk, gözlerde kızartı daha sonra anemi ve peteşiler görülür. Konjunktivalar fayans beyazı bir renk alır.
Lenf yumruları büyür, eritrositler azalır, kan suludur, %50 ölüm görülür. İyileşenler bağışıklık kazanır.


Otopsi__Organlarda_ekimoz,_dalak,_karaciğer_ve_lenf_yumruları_büyür.___Teşhis'>Resim 1.27: Anemik Konjunktiva

• 
  Otopsi
  

Organlarda ekimoz, dalak, karaciğer ve lenf yumruları büyür.

• 
  Teşhis
  

Seri halde vakaların görülmesi, ateş varlığı, hastalık şüphesini ortaya koyar. Dalaktan froti yapılıp lenfositlerde görülmesiyle laboratuvarda teşhis sağlanır.

• 
  Korunma__Kenelerle_mücadele_edilir._Bulaşık_hastalıklı_yerlere_hayvanlar_sokulmamalıdır._1.6._Anaplasmidae'>Korunma
  

Kenelerle mücadele edilir. Bulaşık hastalıklı yerlere hayvanlar sokulmamalıdır.

1.6. Anaplasmidae
Sığır, koyun ve keçilerde anemi ve ikter yapan bulaşıcı paraziter bir hastalıktır.
1.6.1. Sığır Koyun ve Keçilerde Anaplasmose


Resim 1.28: Mikroskopta Anaplasmose marginale
İxoides, Rhipicephalus, Dermacentor soyu kenelerle bulaşır.

• 
  Semptom
  

Kuluçka süresi 10-20 gündür. Ateş 42 ºC’ye çıkar ve devamlıdır. İştahsızlık, durgunluk, gözde ve zarlarda sarılık ve peteşiler görülür. Nabız ve solunum sayısı artar, ilerleyen bir anemi sonucu eritrositler azalır. Hemoglobinuri görülmez. Birçoğu iyileşir preimmunisyon şekillenir.

• 
  Otopsi
  

Organlar ve zarlar sarımtırak, anemik ekimozlar görülür. Dalak ve lenf yumruları büyür, karın boşluğunda su toplanır.

• 
  Teşhis
  

Kulaktan alınan bir damla kan giemsa ile boyanır, mikroskopta incelenir.

• 
  Korunma
  

Kenelerle mücadele edilir.

1.7. Lenf Yumrusundan Alınan Lenf Sıvısı ile Froti Hazırlamak
Theileridae türlerinin kesin teşhis için mikroskobik muayene şarttır. Bu amaçla enfeksiyonun başlangıcında şişkin lenf yumrusundan punksiyon yapılarak lenften alınan numune lamın üzerine sürülür. Lama konulan numune kurutulur sonra boyanarak incelenir. İncelemede lenfositlerde parazitin şizontları aranır.

Hastalığın Adı	Etken	Bulaşma	Semptom	Otopsi	Teşhis	Korunma ve Tedavi
Sığırlarda Piroplasmose (Hayvan sıtması ağarık)	B. bigemina iki iri armut şeklindedir. Eritrositlerin içinde. Kültür ırkı ve yaşlı hayvanlar daha duyarlıdır. Mera mevsiminde görülür.	Ara konakcı Rhipicephalus bursa ve Haemophysalis punctata 2 - 5 bin yumurta yapar.	Kuluçka süresi 7-18 gün. Ateş 40 41 ºC. İştahsızlık düşkünlük, nabız ve solunum say artar. Göz kapakları şişer merme kurur. Süt azalır ve sarımtıraktır. Konjunktiva anemik ve ikteriktir. Hemoglobinüri görülür ve idrar gittikçe koyu renk alır. Kan sulu ve açık renklidir. Kanlı ishal ve abort görülür. Kronik Ateş 40 ºC. Anemi fazla değildir. Kan işeme görülmez.	Zar ve organlarda sarılık vardır. Kan açık suludur. Bağırsak mukozası şiş ve ekimozludur. Dalak büyümüş Safra kesesi doludur. Böbrek ekimozludur. Kanlı idrar vardır. Pericard ve endokard üzerinde ekimozlar vardır.	Klinik bulgular. Kan frotisi. Otopsi	Kenelerle mücadele ve antiparaziter ilaçlar
	Babesia bovis. Eritrosit içinde küçük çomak saplı kiraz gibi tek veya çifttir. Kültür ve yaşlı hayvanlar daha duyarlıdır.	Ara konakcı İxodes. Rhpicephalus Haemophysalis İlk ve sonbahar aylarında sulak, bataklık ormanlık yerde görülür.	Kuluçka süresi 1-7 gündür. Ateş 41 – 42 ºC dir. G.D.B. Gözlerde kızarıklık ve peteşiler. Süt azalır ve kesilir. Hemoglobinüri. İkter (sarılık) Eritrositler azalır. Gebelerde abort görülür.	İç zar ve organlarda sarılık. Dalak ve K.C. büyüme. Safra kesesi dolgundur. Böbrek kanamalı. İdrar kesesinde kanlı idrar vardır.	Klinik bulgular. Kan frotisi. otopsi	Kenelerle mücadele ve antiparaziter ilaçlar
Atlarda Piroplasmose	P. capalli Nuttalia equi İri armut şeklinde 1-4 tanedir.	Ara konakçı Rhipicephalus Hyolemma dermocentor	Kuluçka 7 21 gündür. Ateş 41 C G.D.B. Göz kapakları ve konjiktiva şiş, açık sarı, peteşiler var Baş aşağıda uyuklar vaziyetdedirler. İdrarda hemoglobinüri vardır. Mukozalar icteriktir.	_Deri altı dokusu, kaslar icterik Dalak karaciğer. İri ve sarıdır. Karın boşluğunda sarı eksudat vardır.	Klinik bulgular. Kan frotisi. otopsi	Kenelerle mücadele ve antiparaziter ilaçlar
Koyun ve keçilerde Piroplasmose	P. mutas B. Ovis Halka, armut, yuvarlak şekilli yaz aylarında görülür.	Rhipicephalus	Kuluçka 7-10 gündür. Ateş 41-42º C hemoglobinüri vardır. Konjiktiva ve göz kapakları icteric, şiş, çapaklıdır. Kalı ishal ve abort vardır.	İç zar ve kaslar sarıdır. Mide ve bar. ekimozlar. dalak, K.Ç. büyümüş ve sarıdır. Böbrek ve idrar kesesi kanlıdır.	Klinik bulgular. Kan frotisi Otopsi	Kenelerle mücadele ve antiparaziter ilaçlar
Sığırlarda Theiloriose	Theileria parva T.mutans T.recondita Çomak ve yuvarlak şekildedir. Eritrositler içinde bulunur.	Rhipicephalus	Kuluçka 13gün Ateş 41-42º C Lenf yumruları şişer. Gözlerde kızarma vardır. Nezle, öksürük, güç solunum. Konjunktivalar fayans beyazı Anemi vardır. Hemoglobinüri ve sarılığa raslanmaz. portordürlür.	Lenf yumruları büyümüştür. Böbrekte kanama. Bağırsakta ekimozlar. Dalak ve Karaciğer büyümüz. İdrar normal. Sarılık yok.	Sürekli ateş. İri lenf yumrusu Klinik Bulgular Kan frotisi Lenf yumrusu kalın kanül ve froti	Kenelerle mücadele ve antiparaziter ilaçlar
Koyun ve Keçi Theiloriose	Theileria ovis T.recondita Çomak, yuvarlak, nokta şeklinde Eritrositlerin içinde bulunur.	Rhipicephalus	Kuluçka 10 gün. Ateş 42 ºC. Göz ve kapaklarında kızarıklık. Konjunktivalar porselen beyazı. Anemi. Lenf yumruları büyür. Kan suludur.	Organlarda Ekimozlar görülür. Dalak, K.C. ve lenf yumrusu büyür. İdrar normal Sarılık yok	Sürekli ateş. İri lenf yumrusu Klinik Bulgular Kan frotisi Lenf yumrusu kalın kanül ve froti	Kenelerle mücadele ve antiparaziter ilaçlar
Koyun ve keçi Anaplasmose	Anaplazma ovis. Eritrositlerin orta (centrale) ve kenarında (margetale) bulunur. Yaz aylarında görülür.	Rhipicephalus Ixodes Dermocentor	Kuluçka 10-20 gün Ateş 41 - 42 ºC G.D.B. Göz ve kapaklarında, sarılık ve peteşilir Eritrositler azalır. Hemoglobinüri görülmez	Organ ve zarlar sarımtırak, anemiktir. Dalak ve lenf büyüktür. Karın boşluğunda sarı eksudat vardır.	Klinik bulgular. Kan frotisi. Otopsi	Kenelerle mücadele ve antiparaziter ilaçlar

Tablo. 1.1: Evcil memeli hayvanlarda protozoer hastalıklar
UYGULAMA FAALİYETİ


Aşağıdaki işlemleri yaptığınızda piroplasmoslarla mücadele ve korunma metotlarını uygulayabileceksiniz.

İşlem Basamakları	Öneriler
İş elbisenizi giyiniz.	İş elbisenizi her zaman temiz tutunuz.
Eldiven, gözlük ve maske gibi materyal ile kendinizi koruyunuz.	Hiçbir zaman koruyucu önlemleri almamazlık etmeyiniz.
Hayvandan kan alınacak bölgeyi tıraşla temizleyip antiseptikle yıkayınız.	Kullandığınız antiseptik maddenin irkiltici olmamasına dikkat ediniz.
Temizlenmiş bölgeden kan alınız.	Kan alma işlemi esnasında hayvanın iyi tutulduğundan emin olmadan hayvana yaklaşmayınız.
Alınan kandan froti yapınız.	Froti için uygun tekniği uygulayınız.
Hazırlanan frotiyi laboratuvara gönderiniz.	Gönderilen froti hakkında açıklayıcı bilgileri eklemeyi unutmayınız.
Veteriner hekim tavsiyesine göre koruyucu ve tedavi edici yöntemleri uygulayınız.	İlaçları uygun dozda kullanmaya dikkat ediniz.
Hayvan barınaklarını inceleyiniz.	Barınaklardaki çatlak ve kuytu yerlere iyi bakınız.
Barınak ve çevresini ilaçlayınız.	İlaçlama hakkında hayvan sahiplerine bilgi veriniz.
Hayvanlar üzerindeki vektörlerden kurtulmak için hayvanları ilaçlayınız.	Boş ilaç şişelerini usulüne uygun imha ediniz.
Vektörlerin barınma ortamını ortadan kaldırmak için tedbirler ve tavsiyelerde bulununuz.	Açık ve sade bir şekilde anlatınız.
Koruyucu olarak aşı uygulayınız.	Aşı hakkında bilgi veriniz.

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre Uygulama Faaliyeti 1’de kazandığınız becerileri değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre Evet ve Hayır kutucuklarına (X) işareti koyarak kontrol ediniz.

No	Değerlendirme Ölçütleri	Evet	Hayır
1	İş elbisenizi giydiniz mi?
2	Eldiven, gözlük ve maske gibi materyal ile kendinizi korudunuz mu?
3	Hayvandan kan alınacak bölgeyi tıraşla temizleyip antiseptikle yıkadınız mı?
4	Temizlenmiş bölgeden kan aldınız mı?
5	Alınan kandan froti yaptınız mı?
6	Hazırlanan frotiyi laboratuvara gönderdiniz mi?
7	Veteriner hekim tavsiyesine göre koruyucu ve tedavi edici yöntemleri uyguladınız mı?
8	Hayvan barınaklarını incelediniz mi?
9	Barınak ve çevresini ilaçladınız mı?
10	Hayvanlar üzerindeki vektörlerden kurtulmak için hayvanları ilaçladınız mı?
11	Vektörlerin barınma ortamını ortadan kaldırmak için tedbirler ve tavsiyelerde bulundunuz mu?
12	Koruyucu olarak aşı uyguladınız mı?

DEĞERLENDİRME
Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz “Evet”ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. “Hayır”larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Cevaplarınızın tamamı Evet ise ölçme sorularına geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı belirleyebilmeniz için bir kısmı doğru bir kısmı yanlış cümleler verilmiştir. Cümle doğru ise başındaki parantezin içerisine D, yanlış ise Y harfini koyunuz.

1.( ) Preimmunisyon; atlatılan bir enfeksiyondan sonra aynı protozoon türüne karşı kazanılan bağışıklıktır.
2.( ) Theileria türleri gelişmelerini, vektör kene ve ruminantlarda tamamlar.
3.( )Theileria parva’da eritrositler içerisinde ikiye bölünmek suretiyle çoğalmalarını sürdürür.
4.( )Anaplasma denilen parazitler, karaciğerde ufak nokta halinde bulunur.
5.( )Sığırlarda Piroplasmoz hastalığı ülkemizde meraya çıkmayan sığırlarda görülür.
6.( )Babesia canis’te hemoglobinüri ve ikterus nadiren görülür.
7.( )Koyun ve keçilerde Piroplasmozda teşhis amaçlı laboratuvara dalak ve kan frotisi gönderilmelidir.
8.( )Türkiye’de üretilen T. annulata aşısı her hayvana 5 ml dozunda uygulanır.
9.( )Koyun ve keçi Theileridae lenf yumruları küçülür, eritrositler artar, kan koyulaşır.
10.( )Koyun ve keçilerde piroplasmozda kuluçka müddeti 7-10 gündür. 41-42 ºC ateş, iştahsızlık, titreme görülür.

DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız.

ÖĞRENME FAALİYETİ-2

Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak Trypanosamiasislerle mücadele edebilecek ve korunabileceksiniz.

• 
  Civardaki veteriner kliniklerine veya hayvan hastanelerine giderek Trypanosamiasislere karşı uyguladıkları mücadele yöntemlerini ve aldıkları koruyucu önlemleri yerinde görüp inceleyiniz.
  
• 
  Trypanosamiasislerle mücadele etme ve korunma hakkında kaynak kitap, dergi ve İnternet sitelerini inceleyiniz.
  
• 
  Konuyla ilgili dosya oluşturarak arkadaşlarınızla paylaşınız.
  
  
  

2. TRYPANOSOMİASİSLERLE MÜCADELE VE KORUNMA METOTLARI
Trypanosomiasislerle mücadele edebilmek ve neden oldukları hastalıklardan korunabilmek için hastalık etkenlerinin tanınmasına, bulaşma yollarının ve hastalık belirtilerinin bilinmesine gerek vardır.
2.1. Trypanosomiasisleri Tanıma


Şekil 2.1: Trypanosoma

Trypanosoma türüne bağlı türler mekik şeklinde, arka kısmı küt veya sivri, ön nihayeti sivrilmiştir. Bazı türleri yuvarlak yapılı da olabilir Çekirdek orta kısımdadır. Kinetoplastı arka uca yakın olan bir flagellum ve dalgalı bir zarı bulunur. Trypanosomalar omurgalıların dolaşım sistemleri ve doku sıvılarında, omurgasızların sindirim sistemlerinde parazitlenir.

2.2. Trypanosomiasislerin Lokalize Olduğu Bölgeler

Resim. 2.1: Kanda Trypanosoma
Trypanosomalar genellikle bir tarafı konkav olan bir lanset, kılıç veya yılan şeklindedir. İki ucu sivri olabildiği gibi arka nihayetleri küt olanları vardır. Kinetoplastan çıkan kamçı dalgalı zarın dış kenarını takip ederek ön kısımdan vücuttan dışarı çıkar. Bazı türlerde kamçının vücut dışına çıkan serbest ucu bulunmaz. Patojen olmayanlarda arka uç sivri olduğu halde, patojen trypanasomalarda küt ve basıktır.
Patojen takriben 25-30 mikrondur. Çekirdek, yuvarlak veya oval olup bir zarla çevrilidir. Ortasında bir karyozom bulunur.
Omurgalı ve omurgasız hayvanların sindirim sisteminde, vücut boşluklarında, kan, lenf ve dokularda yaşayan türleri vardır. Cytostomları bulunmayan bu türlerde, bazen vakuol bulunabilir.



Şekil 2.2: Trypanosoma çeşitleri
Genellikle uzunlamasına ikiye bölünerek çoğalır. Bölünme esnasında flagellum bölünmez, ana hücrede kalır, diğerinde yenisi şekillenir. Schizogonik çoğalma nadiren görülür. Memelilerin kan dolaşımı, doku sıvısı ve bazıları da doku hücrelerinde parazitlenir.
Trypanosoma equiperdum hariç, kan emici çeşitli insektlerle bulaşır. Morfolojik ve fizyolojik özelliklerine göre, patojen ve apatojen türleri vardır. Patojen türlerin ön ve arka uçları küt, boyları daha kısa ve kinetoplast arka uca yakındır. Flagellum ön uca ulaşmadan önce vücudu terk eder. Omurgalı konakta devamlı üredikleri halde, kültürleri zor yapılır. Patojen olmayan türler ise, daha ince ve uzun yapılı, ön ve arka uçları daha sivri, kinetoplast arka uçtan biraz içerde olup, flagellum tam ön uçtan vücudu terk eder.


Resim. 2.2: Hindilerde Karabaş hastalığı Resim. 2.3: Histomonasisli Karaciğer
Hindilerde Karabaş hastalığı denen histomoniasise yol açar. Hindilerde parazitlenir ve çok patojendir. Hindilerin karaciğer ve sekumuna yerleşir. Kozmopolit bir türdür. Hindiler yanında tavuk, sülün ve diğer kanatlılarda da enfeksiyon oluşturabilir.
Histomonas meleagridis adı verilen bir protozoondur. Amip benzeri fakat flagellumu vardır.



Şekil 2.3: Trypanosoma etkeni
Dünyada birçok ülkede, çiftlik hayvanları ve insanlarda hastalık oluştururlar. Trypanosomalardan ileri gelen hastalıklar genellikle tropik memleketlerde büyük zararlara neden olur.


Resim. 2.4: Trypanosomalı insan Resim. 5: Trypanosomalı insan
Armut şeklinde olup 4 anterior, 1 posterior flagelluma sahiptir. Dalgalı zar yapan posterior flagellum’un serbest ucu yoktur.

2.3. Trypanosomiasis Türleri ve Hastalıkları

Trypanosoma soyu, salivaria grubunda incelenir. Arka durak bulaşma şeklinde ise, enfektif olan trypomastigot form, vektörün arka bağırsağında toplanır, buradan da dışkıya geçer. Daha sonra vektör kan emerken açtığı deliğe, bulaşık dışkıyı bırakır, etkenler de buradan vücuda girer. Buna da arka durak bulaşma denir.