Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

2. Kur’an’ı Bilme ve Tefsir Etmenin Masumlara Özel Olması

Sözkonusu babın rivayetlerinden bir bölümüne göre Kur’an’ı tanıma ve tefsir etme Allah Rasülü’ne (s.a.a) ve onun Kur’an’a doğrudan muhatap kıymetli vekillerine mahsustur. Bu ekolün taraftarlarının diğer rivayetlerden daha fazla delil gösterdiği en bariz rivayet, Şeyh Hürr’ün bazı cümleleri çıkararak bu babta zikrettiği¹²⁴⁷ Zeyd b. Şahham’ın rivayetidir. Rivayetin diğer vurgularının da dikkate alınması ve delil gösterilen cümlenin sahih anlamının bu vurgular gözönünde bulundurarak tespit edilmesi için rivayetin tam metnini asli kaynağından (Ravza-i Kafi) nakledip inceleyeceğiz:

عدة من اصحبنا عن احمد بن محمد خالد عن ابیه عن محمد بن سنان عن زید الشحام قال دخل قتادة بن دعامة علی ابی جعفر علیه السلام فقال یا قتادة انت فقیه اهل البصرة فقال هکذا یزعمون. فقال ابو جعفر علیه السلام بلغنی انک تفسر القرآن. فقال له قتادة نعم. فقال له ابو جعفر علیه السلام فان کنت تفسر بعلمه. فأنت و أنا اسألک. قال قتادة سل. قال اخبرنی عن قول الله عز و جل فی سبأ وَقَدَّرْنَا فِيهَا السَّيْرَ سِيرُوا فِيهَا لَيَالِيَ وَأَيَّامًا آمِنِينَ.¹²⁴⁸ فقال قتادة ذلک من خرج من بیته بزاد حلال و راحلة و کراء حلال یرید هذا البیت کان آمنا حتی یرجع الی اهله. فقال ابو جعفر علیه السلام نشدتک الله یا قتادة. هل تعلم انه قد یخرج الرجل من بیته بزاد حلال و راحلة و کراء حلال یرد هذا البیت فیقطع علیه الطریق فتذهب نفتقته و یضرب مع ذلک ضربة فیها اجتیاحه قال قتادة اللهم نعم. فقال ابو جعفر علیه السلام و یحک یا قتادة ان کنت انما فسرت القرآن من تلقاء نفسک فقد هلکت و اهلکت و ان کنت قد أخذته من الرجال فقد هلکت و اهلکت. و یحک یا قتادة ذلک من خرج من بیته بزاد و راحلة و کراء حلال یروم هذا البیت عارفا بحقنا یهو انا قلبه کما قال عز و جل فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ¹²⁴⁹ و لم یعن البیت فیقول الیه. فنحن و الله دعوة ابراهیم علیه السلام التی من هوانا قلبه قبلت حجته و الا فلا. یا قتادة فاذا کان کذلک کان آمنا من عذاب جهنم یوم القیامة. قال قتادة لا جرم و الله لا فسرتها الا هکذا. فقال ابو جعفر علیه السلام و یحک یا قتادة انما یعرف القرآن من خوطب به ¹²⁵⁰

Zeyd Şehham şöyle der: Katade b. Diame (Ehl-i Sünnet’in müfessirlerinden biri) Ebu Cafer’in (İmam Muhammed Bakır, aleyhisselam) yanına geldi. Hazret şöyle buyurdu: “Ey Katade! Basralı fakih misin?” Cevap verdi: “Öyle diyorlar.” İmam şöyle buyurdu: “Bana Kur’an’ı tefsir ettiğin haberi ulaştı.” Katade “Evet” dedi. İmam şöyle buyurdu: “Onu ilimle mi tefsir ediyorsun, yoksa cehaletle mi?” Katade cevap verdi: “Hayır, ilimle tefsir ediyorum.” İmam şöyle buyurdu: “Eğer ilimle tefsir ediyorsan, bu durumda sen sensin (yani zannettiğin mertebedesin) demektir. Öyleyse sana soru sorayım.” Katade “Sor” dedi. İmam şöyle buyurdu: “Bana Allah Teala’nın -azze ve celle- Nebe suresindeki ‘Aralarında muntazam gidiş geliş düzenledik. Buralarda gecelerce ve gündüzlerce emniyet içinde gezip yürüyün’ kavlini[n tefsirini] anlat öyleyse.

Katade şöyle dedi: “Bu (ayet); azık, merkep ve helal kiralık ile bu evi (Kabe) [ziyaret] maksadıyla evinden çıkan kişi hakkındadır.

İmam şöyle buyurdu: “Ey Katade! Allah müstehakını versin. Bazen kişinin azık, merkep ve helal kiralık ile bu evi (Kabe) [ziyaret] maksadıyla evinden çıktığını ama eşkiyanın saldırısına uğradığını, ondan yol haracı aldıklarını, buna ilaveten bir de öldüresiye dayak attıklarını bilmiyor musun?”

Katade dedi ki: “Evet. Allah’a yemin olsun ki öyle.” İmam (a.s) şöyle buyurdu: “Vay haline ey Katade! Eğer Kur’an’ı kendi kafana göre tefsir edersen hem kendin helak olursun, hem de başkalarını helaka sürüklersin. Vay haline ey Katade! Bu (ayet), hakkımızı bilir ve kalbinde bize eğilim taşır halde azık, merkep ve helal kiralık ile bu ev(i ziyaret) maksadıyla evinden çıkan kişi hakkındadır. Nitekim Allah azze ve cellenin ‘İnsanların kalbine onlara eğilim yerleştir’¹²⁵¹ buyruğunda kasdedilen, eve eğilim değildir. Öyle olsaydı الیه denirdi. Allah’a yemin olsun ki, biz, İbrahim aleyhisselamın duasında bahsi geçenleriz. Kim kalbinde bize karşı eğilim taşırsa haccı kabul olur, aksi takdirde haccı makbul değildir. Ey Katade! Böyle olan kimse kıyamet günü cehennem azabından emniyettedir.” Katade dedi ki: “Allah’a yemin ederim, ayeti artık bundan başka bir şekilde tefsir etmeyeceğim.” Bunun üzerine İmam (a.s) şöyle buyurdu: “Vay haline Katade! Kur’an’ı sadece Kur’an’a [doğrudan] muhatap kimse bilebilir (anlar).”