Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

9- Katade b. Diame¹¹⁰³

Şii ve Sünni tefsir kitaplarında tefsir görüşleri çokça nakledilen¹¹⁰⁴ ve kendisine ait bir tefsir kitabından bahsedilen¹¹⁰⁵ tâbiînin bir diğer müfessiri de Ebu’l-Hattab Katade b. Diame’dir. Hicri 61 yılında gözleri görmez halde doğduğu ve 117 senesinde vefat ettiği söylenir.¹¹⁰⁶

Mezhebi

Şii ve Sünni rical âlimlerinden hiçbiri Katade’nin mezhebi hakkında herhangi bir söz söylememiştir. Fakat karineler onun Sünni olduğunu desteklemektedir.

1. Ehl-i Sünnet’in rical kitaplarında biyografisi zikredilmiştir. Şii rical kitaplarının çoğunda adı bile geçmemektedir.

2. Muhaddis Kummi, Katade’yi “سلونی”¹¹⁰⁷ diyen kişiler arasında saymıştır. Şia’dan hiçkimsenin bu iddiayı ortaya atmadığı ve hepsi de Sünni olan İbn Cevzi, Mukatil b. Süleyman, Vaiz Bağdadi ve diğerleri gibi kişilere bu iddianın nispet edildiği¹¹⁰⁸ gözönünde bulundurulursa Sünni olma ihtimali güçlüdür.

3. İbn Saad, İbn Hibban ve Hanzala b. Ebi Süfyan gibi bir grup Ehl-i Sünnet âlimi ona “kader” (cebr) mesleğine nispet etmişlerdir. İbn Saad, Katade’yi sika tanıtarak şöyle demiştir: “Bir çeşit kader inancına sahipti.”¹¹⁰⁹ Şia’dan kimsenin böyle bir inancı yoktur.

4. Kuleyni, Ravza-i Kâfi’de, Katade’nin Ehl-i Beyt mektebini izlemediğine ve kendisini halkın mercii gösterdiğine işaret taşıyan, Katade ile İmam Bakır (a.s) arasında geçmiş sohbete dair bir rivayet nakletmiştir. Bu rivayetin bir bölümünün tercümesi şöyledir:

Zeyd Şehham şöyle anlattı: Katade b. Diame, Ebu Cafer’in (İmam Bakır aleyhisselam) yanına gitti. İmam buyurdu ki: “Ey Katade! Sen Basra’nın fakihi misin?” Katade “Öyle söylüyorlar” dedi. Ebu Cafer (a.s) şöyle buyurdu: “Bana Kur’an’ı tefsir ettiğin haberi ulaştı.” Katade “Evet” dedi. Ebu Cafer (a.s) şöyle buyurdu: “Onu ilimle mi tefsir ediyorsun, yoksa cehaletle mi?” Cevap verdi: “Hayır, ilimle tefsir ediyorum.” Ebu Cafer (a.s) şöyle buyurdu: “Eğer ilimle tefsir ediyorsan, bu durumda sen sensin (yani zannettiğin mertebedesin) demektir. Öyleyse sana soru sorayım.” Katade “Sor” dedi...”¹¹¹⁰

Başka bir rivayette de Ebu Hamza Sumali’den şöyle nakledilmiştir:

Allah Rasülü’nün (s.a.a) mescidinde oturmuştum. Bir adam bana doğru geldi ve “Ebu Cafer’i tanıyor musun?” dedi. “Evet, ihtiyacın nedir?” dedim. Dedi ki: “Ona sormak üzere kırk mesele hazırladım. [Cevaplarından] hak olanları alıp bâtıl olanları bırakacağım.” Sözünü bitirmemişti ki Ebu Cafer (a.s) çıkageldi. Etrafında Horasan ve başka yerlerin insanları vardı ve haccın menasikini Hazret’e soruyorlardı. Çok geçmeden Hazret yerine oturdu. O adam da yanına ilişti. İnsanlar geri döndüğünde Ebu Cafer (a.s) adama döndü ve şöyle buyurdu: “Sen kimsin?” Dedi ki: “Ben Basralı Katade b. Diame’yim.” Ebu Cafer (a.s) şöyle buyurdu: “Vay sana ey Katade! Hiç şüphe yok Yüce Allah bazı kişileri yarattı ve onları halk üzerinde hüccetler kıldı. Onlar yeryüzünün kazıkları, onun fermanını ayakta tutanlar, ilimde onun seçtikleri...”¹¹¹¹

Bu iki rivayetten açıkça görülmektedir ki o Şii, İmam Bakır’ın (a.s) takipçisi ve Hazret’in imametine inanan biri değildi. Bu arada birinci rivayetin senedinin ihtilaflı ve ikinci rivayetin senedinin de zayıf olduğunu belirtmek gerekir.¹¹¹²