Tez özetleri Astronomi ve Uzay Bilimleri Anabilim Dalı

ORMAN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

KÖSE Nesibe ,

Danışman : Doç.Dr.Ünal AKKEMİK

Anabilim Dalı :Orman Mühendisliği

Programı (Varsa) :Ormancılık Politikası ve Yönetimi

Mezuniyet Yılı :2006

Tez Savunma Jürisi :Doç.Dr.Ünal AKKEMİK (Danışman)

:Prof.Dr.Asuman EFE

:Prof.Dr.Nüzhet DALFES

:Prof.Dr..Mehmet KARACA

:Doç.Dr.Doğanay TOLUNAY
Batı Anadolu’da İklim Değişkenliği Ve Yıllık Halka Gelişimi

Yaş saptama bilimi olarak tanımlanan dendrokronolojinin, iklim ile ilgili olan alt dalı dendroklimatoloji bilim dalı, iklim tarihinin ortaya konmasına ve geçmişteki kurak ve yağışlı yıl ve dönemlerin saptanmasına yardımcı olmaktadır. Bu konuda önemli çalışmalar yapılmış olup, dünyanın bir çok bölgesinin son yüzyıllardaki iklim tarihi ortaya konmuştur. Bu bağlamda, tez kapsamında (1) Batı Anadolu için iklime duyarlı ana kronolojiler oluşturmak; (2) sıcaklık ve yağış ile bu bölgedeki ağaçların yıllık halka gelişimi arasındaki ilişkileri ortaya koymak; (3) Batı Anadolu için, sıcaklık ve yağışın zamanda geriye doğru tahminlerini yapmak; bölgede geçmişte yaşanan kurak ve yağışlı yılları ve bunların sıklığını belirlemek; (4) alansal tahminler yaparak, iklim parametrelerinin uzayda ve zamanda değişkenliğini belirlemek; (5) Karaçamın değişik bölgelerdeki değişik yetişme ortamı koşullarında sıcaklık ve yağışla ilişkilerindeki bölgesel farklılıkları, dendroekolojik yöntemlerle belirlemek amaçlanmıştır.

Tez alanı; Batı Karadeniz, Marmara, Ege, Batı Akdeniz ve İç Anadolu’nun batısı olarak belirlenmiştir. Alan, 36º-42º Kuzey Enlemleri ve 26º-34º Doğu Boylamları arasında yer almaktadır. Karaçam, Batı Anadolu’da geniş bir yayılışa sahip olması, özellikle stepe kadar sokulması, ekstrem yetişme ortamlarında ormanlar oluşturması ve yaşlı bireylerine rastlanması gibi özelliklerinden dolayı araştırma materyali olarak seçilmiştir.

Örnekler, canlı ağaçlardan 50 cm’lik Pressler Artım Burgusu yardımıyla artım kalemleri şeklinde, 130 cm’den alınmıştır. Her bir yöre (örnek alan) için en az 10 (çoğunlukla 15) ağaç iki yönlü olarak örneklenmiştir.

Örneklerin enine yüzeyleri düzeltildikten sonra ölçümler, LINTAB-TSAP Ölçüm Sisteminde gerçekleştirilmiştir. Her bir yöre için ölçümlerin kalite kontrolleri COFECHA programında yapılmış, eksik ve yalancı halkalar giderilmiş, örnekler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi amacıyla eğrilerin uyum yüzdesi (EUY) değerleri ile korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Yöre içi ortak sinyallerin büyüklüğünün belirlenmesi için, işaretin gürültüye oranı ve duyarlılık katsayıları hesaplanmıştır.

Dendroklimatolojik analizlerde, önce her bir yöre için tepki fonksiyonları hesaplanarak, yıllık halka genişliği ile iklim arasındaki ilişkiler ortaya konmuştur. Mayıs-haziran aylarındaki toplam yağış ile yıllık halka genişliği arasında yüksek ve pozitif yönde ilişkiler belirlendiği için, bu ayların yerel ve alansal tahminleri yapılmıştır. Yerel (istasyon bazında) yağış tahminlerinde ana bileşen analizleri, alansal yağış tahminlerinde de uzay-zaman analizleri yapılmıştır. Dendroekolojik analizlerde ise tepki fonksiyonları ve küme analizleri gerçekleştirilmiştir.

Tez kapsamında; Karabük, Bolu, Kastamonu, Afyon, Denizli, Burdur, Ankara ve Eskişehir’den toplam 17 Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe yöre kronolojisi oluşturulmuştur. En uzun kronolojiler Denizli ve Burdur- Gölhisar civarındaki yöre kronolojileridir. Denizli, Sandras Dağındaki ESK yöre kronolojisi 842 yılı kapsayan en uzun kronolojidir. Diğer en uzun kronolojiler, 731 yıl uzunluğu ile ESK ve 721 yıl uzunluğuyla Burdur – Gölhisar Tefenni’deki TEF kronolojisidir.

Batı Anadolu’da 1931-2005 yıllarını kapsayan uzun dönemli iklim kayıtlarına sahip dört meteoroloji istasyonu için mayıs-haziran ayları toplam yağış tahmini yapılmıştır. Afyon Meteoroloji İstasyonu’nda 320 (1685-2004), Eskişehir Meteoroloji İstasyonu’nda 332 (1673-2003), Kütahya Meteoroloji İstasyonu’nda 373 (1632-2004) ve Isparta Meteoroloji İstasyonu’nda da 546 yıl(1459-2004) geriye gidilmiştir.

Batı Anadolu’da kurak yıllar genellikle bir yıl süreli (1650, 1660, 1693, 1725, 1746, 1764, 1779, 1790, 1794, 1819, 1830, 1832, 1840, 1870, 1879, 1887, 1909, 1916,), seyrek olarak da 2 yıl süreli (1715-16, 1851-52, 1867-68, 1893-94, 1927-28) yaşanmış, buna karşın tüm bölgeyi kapsayan 3 ve daha uzun süreli kurak dönem saptanamamıştır.

Batı Anadolu’da yağışlı yıllar genellikle bir yıl süreli (1643, 1665, 1681, 1689, 1700, 1712, 1717, 1727, 1737, 1739, 1744, 1755, 1762, 1780, 1788, 1795, 1818, 1827, 1846, 1848, 1855, 1876, 1881, 1885, 1891, 1897, 1901), seyrek olarak da 2 yıl süreli (1770-71, 1835-36, 1919-20) yaşanmış, buna karşın tüm bölgeyi kapsayan 3 ve daha uzun süreli yağışlı dönem saptanamamıştır.

Yerel iklim tahminlerine dayanarak Batı Anadolu’da kurak ve yağışlı geçtiği belirlenen yıllara ait alansal tahmin sonuçları değerlendirildiğinde, bölgenin tamamında, 1794, 1887 ve 1893 yıllarının aşırı kurak, 1835, 1876, 1881 ve 1901 yıllarının da aşırı yağışlı geçtiği; 1788, 1795, 1827 ve 1919 yıllarının daha çok Batı Anadolu’nun güney ve iç kısımlarında yağışlı geçtiği görülmektedir.

Toplam 28 yöre kronolojisi kullanılarak yapılan küme analizleri sonucunda sıcaklık ve yağışa verilen tepkiler dört temel kümede toplanmıştır. Kronolojilerin çok büyük bir kısmı birinci kümede toplanmıştır. Bu küme de kendi içinde iki kümeye ayrıldığında, birinci alt kümeyi Karadeniz Bölgesi kronolojileri, ikinci alt kümeyi de Akdeniz ve Orta Anadolu kronolojileri oluşturmuştur. Antalya kronolojileri (KOP ve ALC) ikinci kümeyi oluşturmuşlardır. Üçüncü küme, FIR (Eskişehir) ve KEL (Ankara) yöre kronolojilerinden oluşmaktadır. Dördüncü küme, Denizli (HON), Karabük (2PN) ve Kazdağları kronolojilerinden oluşmaktadır.