Türk edebiyati-10 ÜNİTE: tariH İÇİnde türk edebiyati edebiyat-tariH İLİŞKİSİ

DESTAN
Şavaş, kıtlık, tabii afet gibi vakaların etkileri daha uzun sürmektedir. Bu yüzden bu vakalar üzerine yazılan halk şiirleri sayı sınırı belirsiz dörtlüklerle yazılmışlardır. Halk içinde çok uzun ve coşkulu konuşan kişilere “destan anlatıyor”, “destan mı anlatıyorsun?” türünden yakıştırmalar da buna delalet eder. Âşık şiirinde de uzun yazılan şiirlere böylece destan denmiştir ve bu bir nazım biçimine ad olmuştur. Destanlar koşma gibi kafiyelenir, 11’li veya 8’li kalıpla yazılırlar.

Savaş destanları

Doğal Afetlerle İlgili Destanlar

Şehir Destanları

Eşkıya Destanları

Mizahi Destanlar

Taşlama Türü Destanlar

Atasözü Destanları

Yaş Destanları

Hayvan Destanları

Bir “yaş destanı” örneği:

Ana rahminden dünyaya gelende
Yeni tıfıllanır taze gız olur.
Üç yaşından beş yaşına varanda
Goyma gonşulara o bir söz olur.
Güzel olan beş yaşıdan öğülür.
Yedisinde gonca gülden sayılır,
Sekizinde hilal gaşlar eğilir,
Vechi bedirlenir humar göz olur.
Dokguzunda tarif gelir methine,
On yaşında miner angın atına,
On birinde dolar şişek etine,
Cismi billurlanır emlik kuz[u] olur.
On ikide gerdan gırar sallanar,
On üçünde güneş yüzü allanır,
On dördünde cıgaları tellenir,
Her bir azasında yüz min naz olur.
On beşinde likap altta beslenir,
On altıda adı şanı seslenir,
On yeddide elçi gider isdener,
Mezet bulur müşderisi yüz olur.

On sekgizde ener yar otağına,

On doguzda girer gelin çağına,
Yirmisinde bilbil gonar bağına,
Açılır bahçada güller yaz olur.
Yirmi üçte sucalanır cemalı,
Yirmi beşde bular her bir kemalı,
Yirmi sekgizde kethudadı demeli,
Zehmi ehillenir hoş mizac olur.

Otuzunda doğru söyler lisanı,

Otuz beşde heç incitmez insanı,
Gırh yaşında her sevdadan usanı,
Zayıflar derdinnen eti az olur.
Gırh beşinde söyler gizli sırrını,
Ellisinde gözden salır erini,
Elli beşde nene deyer torunu,
Toylar mütbağında hep aşbaz olur.
Altmışında zaya geder emeyi,
Altmış beşde heş yeyilmir yemeyi,
Yetmişinde geyer keten gömleyi,
Enterisi çitden donu bez olur.
Yetmiş beşde var ahlını itirir,
Seyseninde azıları batırır,
Seysen beşde bilmez gönül hetiri,
Söyer gomşulara hep küs küs olur.
Şennih dohsanında söyler işleri,
Dohsan beşde çıhar guzu dişleri,
Baş yastığı olar ocah daşları,
Tüsdü vurar ver endamı his olar.

 Yöresi /Arpaçay