TürklüK ÇAĞDAŞliq



Yüklə 1,77 Mb.
səhifə4/116
tarix01.01.2022
ölçüsü1,77 Mb.
#104304
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   116
İdeologiya – ictimai problemlərin həllinə və inkişafa yö-nəldiyi əsaslandırılan fəlsəfi, iqtisadi, siyasi, hüquqi, dini, əxlaqi və s. görüşlərin və ideyaların bütöv sistemidir.

İlk növbədə onu qeyd etmək lazımdır ki, ideologiya elə bir bütöv sistemə malik olmalıdır ki, oradakı görüşlər biri-biri ilə ziddiyyət təşkil etməsin, biri-birini tamamlasın və vəhdət təşkil etsin. İdeologiyalarda son məqsəd kimi bir qayda olaraq ictimai problemlərin həlli, bəşəriyyətin xoşbəxtliyi göstərilir. Düzdür, əsl məqsədi mürtəce (işğalçılıq, müstəmləkəçilik, istismarçılıq, və s.) xarakter daşıyan ideologiyalar da var. Lakin belə ideologiyaların nəzəri əsaslarında adətən həqiqi məqsəd giz-lədilir və ideologiyanın məhz ədaləti bərqərar edəcəyi əsas-landırılır. Beləliklə, yaradılan hər bir ideologiyada bu ideologiyanın həqiqətən bəşəriyyəti xoşbəxtliyə çıxaracağı, ən azından problemləri minimuma endirəcəyi əsaslandırılır. Bu, ideologiyanın təbliği və insanlara qəbul etdirilməsi üçün zəruridir. Bu cür əsaslandırma olmadıqda ideologiyanın əhə-miyyəti itmiş olur.

Bəşər tarixində bu günə qədər müxtəlif ideologiyalar yaranmışdır. Hər bir ideologiyada isə, adətən bir qayda olaraq bir sahə (iqtisadi, hüquqi, dini və s.) ilə bağlı görüşlər əsas yer tutur. Belə ki, ictimai ziddiyyətlərin mənbəyi kimi bir əsas amil (iqtisadi, hüquqi, dini və s.) göstərilir. Həmin amillə bağlı görüşlər isə ideologiyada əsas rol oynayır. Məsələn, marksizmdə iqtisadi görüşlər əsas yer tutur. Belə ki, burada is-tehsal vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyət bəşəriyyətin bə-lalarının əsas amili kimi qəbul olunur və mülkiyyət mü-nasibətlərində olan bu problemin həll olunmasının, yəni, is-tehsal vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyəti ləğv edərək ictimai mülkiyyətə keçməyin bəşəriyyəti xoşbəxtliyə çıxaracağı əsaslandırılır.

İdeologiyalarda əsas sahə ilə bağlı görüşlər “baza” (təməl) rolunu oynayır, yəni digər sahələrdəki görüşlər ona uy-ğunlaşdırılır və mümkün qədər onunla ziddiyyət təşkil et-məməsinə səy göstərilir. Məsələn, marksizmdə hətta ateist görüş də iqtisadi amillərlə əsaslandırılır. Belə ki, ilahi qüvvəyə inam və din məzlum sinfin itaətinə nail olmaq üçün istismarçı sinfin uydurması kimi qiymətləndirilir. Ümumiyyətlə, mark-sizm ideologiyasında görüşlər əsasən istismarçı (burjua, kapitalist) və zəhmətkeş siniflərin mənafeləri baxımından for-malaşmışdır.

Tarixin bir dövründə yaradılmış hansısa ideologiya sonrakı dövrlərdə əlavə və dəyişikliklərə məruz qala bilər. Bu zaman həmin ideologiyalar (ilkin və dəyişikliklərə məruz qalmış) biri birinə yaxın olsalar da, adətən onlar ayrı-ayrı adlar altında verilərək eyni yox, başqa-başqa (müstəqil) ideologiyalar kimi təqdim olunur.

İdeologiya bir və ya bir neçə ideoloq tərəfindən forma-laşdırıla bilər. Bir neçə ideoloq tərəfindən yaradılan ideolo-giyalar tarixin müxtəlif dövrlərində mərhələlərlə və ya eyni dövrdə yaradıla bilər. İdeologiyanın müəlliflərindən biri sis-temləşdirici, tamamlayıcı olmaqla həlledici rol oynaya və əsas ideoloq hesab oluna bilər. Həmçinin, eyni ideologiyanın müx-təlif tərəfləri (məsələləri, görüşləri) müxtəlif müəlliflərin adı ilə bağlı ola bilər. Ümumiyyətlə, müəlliflərin çoxluğu ideologi-yada fikir ayrılığı yaradaraq onu daha çox ziddiyyətli edə bilər. İdeologiyanın bir müəllif (ideoloq) tərəfindən işlənilməsi isə, ziddiyyətlərin daha az olmasına səbəb olur.

Bütün bunlarla yanaşı, hər bir ideologiyanın bir və ya bir neçə hədəfi olur ki, bu da ideyaları həyata keçirmək üçün əsas problemlərin və ya maneələrin aradan qaldırılması hadisəsidir. Yəni, hədəf ideyaların həyata keçirilməsi uğrunda praktiki mübarizədə meydana çıxır. Hədəfə çatmaq elə bir hadisədir ki, o, ideologiyanın həyata keçməsini gerçəkləşdirir. Məsələn, marksizmin hədəfləri sosialist inqilabı və onun nəticəsində “sosializm” və “kommunizm” quruluşunun bərqərar edilmə-sidir.

İdeologiyanın hədəfləri uğrunda mübarizə isə siyasi hərəkat vasitəsiylə aparılır. Siyasi hərəkatın başında siyasi təşkilatsiyasi lider dayanır. İdeologiyanın əsas prinsipləri bir qayda olaraq təşkilatın proqram və məramnaməsində öz əksini tapır.

Beləliklə, öncə ideologiyanın nəzəri əsasları yaradılır, sonra bu ideologiyanı qəbul edən insanlar bir təşkilatda birləşir və siyasi hərəkat yaradırlar. Bu siyasi hərəkat isə ideologiyanın hədəfləri uğrunda, başqa sözlə, ideyaları həyata keçirmək uğrunda mübarizə aparır.

İdeologiyanı qəbul edən və onun uğrunda hər hansı formada mübarizə aparan şəxslərə ideologiyanın daşıyıcıları deyilir. Bu şəxslər içərisində elitar şəxslər fərqləndirilir. Elitar şəxslər hərəkatın elitasını (“elita” sözü yunan dilindan tər-cümədə “seçmə” mənasını verir) təşkil edən şəxslərdir. Siyasi hərəkatın “elita”sı isə, müəyyən intellektual səviyyəyə malik, ictimai nüfuzu olan, hərəkatın önündə gedən şəxslərdən ibarət qrupdur.

İdeologiya anlayışı dünyagörüşü anlayışı ilə sıx bağlıdır. Belə ki, dünyagörüşü anlayışı da insanların çoxsahəli görüşlərini əks etdirir. Lakin, dünyagörüşü daha ümumi anla-yışdır və insanların təbiət və cəmiyyət haqqında ən primitiv, kor-təbii görüşləri (məsələn, qədim mifologiyalar və ənənəvi dinlər) də həmin anlayışa aid edilir. İdeologiya isə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, konkret hədəfi olan, ictimai ziddiyyətlərin həllinə və inkişafa yönəldiyi elmi cəhətdən əsaslandırılmış çoxsahəli görüşlər sistemidir.

Bütün bunlarla yanaşı ideologiya anlayışı bir müddət (1960-70-ci illərdə) yalnız müəyyən sosial qrupların siyasi-iqtisadi mənafeyinə xidmət edən, aldadıcı və mürtəce ünsür ki-mi də qəbul olunmuş və bununla əlaqədar “ideologiyasızlaş-dırma” ideyası meydana çıxmışdır. Lakin sonradan cəmiyyətin və dövlətin inkişafında ideologiyaların müsbət rolu yenidən etiraf edilmiş və “yenidən ideologiyalaşdırma” ideyası irəli sürülmüşdür.





Yüklə 1,77 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   116




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin