Ünden bugüN

Kemal Tahir

Ara Güler

âdeta yenik düşmüştür. Romancı dönemin yönetimine muhalif sayılabilecek tutumuyla istanbul'un ve yurdun baskıcı, karanlık bir geleceğe yol aldığına işaret etmiş; eser, yayımlandığı günlerde birtakım düşünsel ve yazınsal tartışmaların odağı olmuştur. Bununla birlikte YolAynmfnın istanbul'u tasvir eden sayfaları, özellikle "istanbul Bedestanı"na ayrılmış sayfalar, Türk romanının unutulmayacak seçme parçaları arasındadır. Kemal Tahir, bedestendeki atılmış, sahip çıkılmamış eşyaya bakarak, kültür mirasının nasıl acımasızca har vurulup harman savrulduğuna işaret eder. Romancının saptayımıyla, burada "Cumhuriyet'le beraber toplumun hayatından tekmeyle kovulmuş Osmanlılığın ufak tefeği, süsü, işe yararlılıklarıyla beraber, bütün değiş-tokuş değerini, bütün tarihsel değerlerini, bütün sanat değerlerini kesinlikle yitirmiş, hepsi burada, hiç acımadan çürümeye" bırakılmıştır.

işgal altındaki istanbul'un silkiniş ve mücadelesini dile getiren Yorgun Savaşçı (1965), bir yandan da, Ittihadcüarın son bir portresi niteliğindedir. Eserde, işgalin bozgununa uğramış, ahlaki değerlerini yitirmiş istanbul, özellikle bir Gülhane Parkı sahnesiyle simgelenmektedir. Roman, yorgun savaşçılann yeni bir dirençle Anadolu' ya geçişlerini de kaleme getirerek, yurdun yarınına ilişkin bir güvençle noktalanır. Ne var ki Kurt Kanunu (1969) Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal'e izmir suikastını hazırlayanların hesaplaşmasını yansıtırken, tıpkı Yol Aynmı'nda. olduğunca, siyasal çekişmelerin, rekabetlerin amansız dünyasına umutsuz sayılabilecek bir bakış açısıyla yaklaşır. 1926 istanbul'unda, Cerrahpaşa'nın eski töreli bir evi, bir istanbul konağı, Terkos Gölü, Belgrad Ormam çevresindeki Paşa Çiftliği, Aksaray'da bir ahşap ev, Kurt Kanunu'nün mekânları arasındadır.

Kendisine yurt çapında büyük ün kazandıran Devlet Ana'dan sonra Kemal Tahir, romancılığına ve eserlerine yönelik tar-

tışmaların dışında kalmaya gayret göstermiş; yeni çalışmalarıyla Osmanlı-Türk tarihinin bir geniş görünümünü çizmek istemiştir. Uzun yular üzerinde çalışılmış, ama çoğu son şekline ulaşamamış bu eserler, romancının ölümünden sonra yayımlanmıştır, içlerinden iki ciltlik Bir Mülkiyet Kalesi'nde (1977) II. AbdülhamidSoman kişisi olarak canlandınldığı gibi, II. Abdül-hamid dönemi istanbul'u, Yıldız Sarayı, bazı törenler, saray âdetleri, istanbul'un o zamanki aile düzeni saptanmaktadır. Bibi. T. Alangu, Cumhuriyet'ten Sonra Hikâye ve Roman, III, ist., 1965; A. Kabaklı, Türk Edebiyatı, III, ist., 1967; R. Mutluay, 50 Yılın Türk Edebiyatı, îst, 1973; F. Naci, Türkiye'de Roman ve Toplumsal Değişme, ist., 1981.

SELiM iLERi