Валидейнляримин язиз хатирясиня

3.Maşın-mexanizmlərin istismar xərjləri üzrə əlavə xərjlərin hesablanması

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində tikintidə müqavilə qiymətlərinin dəqiqləşdirilməsi maşın-mexanizmlərin istismar xərjlərinin artım əmsalının (dmm) habelə MMİ üzrə kompensasiyaların (Kmm) hesablanması üçün aşağıdakı üsullar məsləhət görülür:

MMİ üzrə kompensasiyalar aşağıdakı düstur ilə təyin olunur:

Kmm=Vtqi Ymm 0,01 (7.8)

Vtqi – tikinti-quraşdırma işlərinini (TQİ) 1991-ji il bazis smeta qiymətləri üzrə dəyəridir (manatla)

Ymm – kompensasiyaların Vtqi – yə nəzərən faizlə miqdarı olub, aşağıdakı kimi təyin edilir.

Y_mm-İ_mm · d_mm (7.9)

İ_mm – maşın-mexanizmlərin istismarı üzrə hər bir faiz dəyişməyə görə xərj artımı olub, 1991-ji il bazis smeta qiymətləri aşağıdakılarla təyin olunur. MMİ xərjlərinin (V_mm) müvafiq V_tqi-də xüsusi çəkisi kimi aşağıdakı düsturla hesablanır:

İ_mm=V_mm:V_tqi (7.10)

Yaxud hər hansı xalq təsərrüfatının tikinti sahələri üzrə orta göstərijilər 7.3 jədvələ əsasən təyin edilir.

D_mm-MMİ xərjlərinin faktiki dəyərinin (Sⁿ_mm fakt, plan, hesabat) 1991-ji il bazis smeta qiymətləri səviyyəsində dəyərinə (Sⁿ_{mm bazis}) nisbətən artım faizi olub hər bir maşın-mexanizm növü ayrıja tərtib edilmiş kalkulyasiyalar əsasında təyin olunur və aşağıdakı kimi hesablanır.


(7.11)
Hər bir maşın-mexanizm üzrə MMİ xərjlərinin artım faizi məlum olduqdan sonra ümumi obyekt, idarə, trest, şirkət, nazirlik və s. üzrə orta artım faizi (d^orta_mm) ayrı-ayrı maşın-mexanizm növlərinin ümumi M_mi xərjlərində faizlə xüsusi çəkilərinə (i_mm) əsaslanaraq jədvəl 7.4 şəklində və ya aşağıdakı düsturda hesablana bilər:

d^orta_mm= (7.12)

d^orta_mm=d_mm qəbul edilərək MMİ xərjləri üzrə kompensasiyalar 7.9 və 7.8 düsturları ilə təyin edilir.

MMİ xərjlərinin artım faizi (d_mm) müqavilə qiymətlərinin dəqiqləşdirilməsi hesabatlarında plan yığımı və digər xərjlərin təyinində də istifadə edilir.
Kapital qoyuluşu xalq təsərrüfatının bir neçə sahələri üzrə planlaşdırılan və maliyyələşdirilən şəraitdə hər bir faiz dəyişmələr birgə planlaşdırılan və maliyyələşdirilən şarəitdə hər bir faiz dəyişməyə görə ortaqlaşdırılmış xərj artımı (i^orta_mm), həmin xalq təsərrüfatı sahələri üzrə TQİ-nin ümumi TQİ tərkibində xüsusi çəkisinə (D₁,D₂,…D_n) görə aşağıdakı düsturla təyin edilir.

İ^orta_mm= (7.13)

İ_1,İ_2,…İ_n - xalq təsərrüfatının hər bir sahəsi üzrə MMİ xərjlərinin bir faiz dəyişməsinə düşən xərj artımı olub 7.3 jədvəldən götürülür.

Analoci olaraq xərjlərin ortaqlaşdırılmasının dəyişmə faizi: (d^orta_mm) aşağıdakı düsturu ilə təyin edilər, və düsturları əsasında tikinti kompleksində MMİ xərjləri üzrə (7.9) kompensasiyalar (7.8) müəyyən edilir.

d^orta_mm= (7.14)

d_1,d₂…,d_n – xalq təsərrüfatının hər bir sahəsi üzrə MMİ xərjlərinin artım faizləridir.

(7,8) və (7,9) düsturları əsasında tikinti kompleksində MMİ xərjləri üzrə kompensasiyalar müəyyən edilir.
Xalq təsərrüfatının bəzi sahələri üzrə xərjlərində kompensasiyaların hesabat nümunəsi verilmişdir.