Валидейнляримин язиз хатирясиня

4. Tikintidə plan yığımı üzrə əlavə xərjlərin hesablanılması

Bazar münasibətləri şəraitində tikintinin smeta dəyərinin həmçinin müqavilə qiymətinin təyinində bazis dəyərindən artıq olan əlavə xərjlərin plan yığımı üzrə hesablanması da nəzərdə tutulur.

Bu halda idarəetmə, təsərrüfatçılıq üsulundan, layihələn­di­ril­məni yerinə yetirmə üslubundan Azərbayjan Respublikası ərazisində yerləşən təzə tikintilərin və ya işləyən müəssisələrin, qurğuların genişləndirilməsi, onların texniki jəhətdən yeniləşdirilməsi və rekonstruksiyasından asılı olmayaraq bütün təşkilatlar üçün bu hesabatın tətbiq olunması məsləhət görülür.
Bununla əlaqədar olaraq investisiya dövrünün bütün mərhələlərində (planlaşdırma, layihələndirmə, layihə-smeta sənədlərinin müqavilə qiyməti ilə birlikdə təsdiqi, tikinti və yerinə yetirilən işlərin hesabatı) əlavə xərjlər bütün səviyyələrdəki, təşkilatlarla hesablaşmağa imkan yaradır.
Podratçı təşkilatlar üzrə plan yığımı xərjlərinin artımı jədvəl 7.12-dən istifadə etməklə bunlar əsasən aşağıdakı amillərdən asılı olaraq təyin edilir:

• 
  büdjəyə ödənişlər;
  
• 
  gəlirdən ödənilən və istehlak fonduna aid edilən məsrəflər;
  
• 
  sosial-mədəni və mənzil tikintisi fondu;
  
• 
  istehsalatın inkişaf fondu;
  
• 
  xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin artım normativləri;
  
• 
  bank kredit faizlərinə görə ödənişlər;
  
• 
  həmkarlar təşkilatlarına ayrılan binaların saxlanılmasına yön­əldilən xərjlər;
  
• 
  elm və texnika fondunun yaradılmasına ayrılan xərjlər;
  
• 
  kadrların hazırlanması və onların ixtisaslarının artırılmasına ayrılan xərjlər (maddi dəyəri daxil olan xərjlərdən başqa);
  
• 
  sosial sahə obyektlərinin saxlanmasına ayrılan xərjlər və s.
  

Jədvəl 7.12-nin 3-jü sütununun hər bir faiz dəyişməyə görə əlavə xərj artımı kimi verilmişdir, həmin rəqəmlər Azərbayjan Respublikasındakı ən iri podratçı təşkilatların göstərijilərinin araşdırılması nətijəsində müəyyən edilmişdir.
Jədvəl 7.12-nin 4-jü sütununda aşağıdakı göstərijilər daxil edilir:

• 
  büdjəyə ödənişlər üzrə hesabat ərəfəsində qüvvədə olan vergi qanununa müvafiq büdjəyə ödəniş normativi (gəlir vergisi).
  

Gəlirdən ödənilən və istehlak fonduna aid edilən məsrəflər, həmkarlar təşkilatlarına ayrılmış binaların saxlanmasına yönəldilən xərjlər, kadrların hazırlanması və ixtisaslarının artırılması xərjləri üzrə, 1991-ji il bazis qiymətlərinə nisbətən faktiki əmək haqqının artım faizi (d_ə) daxil edilir:

• 
  sosial-mədəni və mənzil tikintisi fondu üzrə tikinti-quraşdırma işlərinin verilmiş struktur tərkibinə görə 7.13 jədvəlin 5-ji sütununda təyin olunmuş artım faizinin yekun qiyməti daxil edilir;
  

• 
  istehsalatın inkişaf fondu üzrə tikinti-quraşdırma işlərinin verilmiş struktur tərkibinə görə 7.13 jədvəlin 7-ji sütununda təyin edilmiş artım faizinnin yekun qiyməti daxil edilir;
  
• 
  xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin artım normativləri üzrə 7.13 jədvəlin 9-ju sütunun yekununa müvaifq artım faizi daxil edilir;
  
• 
  vahid elm və texniki fondunun yaradılmasına ayrılan xərjlər üzrə məsrflərin verilmiş struktur tərkibinə görə 7.13 jədvəlin 11-ji sütununda təyin edilmiş artım faizinin yekun qiyməti daxil edilir.
  

Podratçı təşkilatın tərkibində sosial sahə obyektləri olduğu halda, plan yığımına bu obyektlərin sazxlanılması üçün ayrılan vəsait (Ksos.) də əlavə edilir. Bu vəsaitlər aşağıdakı düsturla hesablanır:

K_sos.=V_tqi x (H_f1,3) x 0,01 (7.35)

V_tqi – tikinti-quraşdırma işlərinin 1991-ji il bazis qiymətlərində smeta dəyəri, min man;

H_f – sosial sahə obyektlərin saxlanmasına sərf edilən faktiki xərjlərin həmin dövrdə yerinə yetirilmiş tikinti-quraşdırma işlərinin 1991-ji il bazis qiymətlərinə nisbətən faizlə miqdarıdır.
1,3 – sosial sahə obyektlərinin saxlanmasına plan yığımı tərkibində ayrılan xərjlərin tikinti-quraşdırma işlərinin bazis qiymətlərinə görə faizlə normatividir. (bunu nəzərə alan əmsal)
Plan yığımı üzrə xərj artımı (K_p.y) aşağıdakı düsturla təyin edilir

K_p.y = V_tqi x 0,0741 (7.36)

0,0741 – plan yığımı xərjlərinin tikinti-quraşdırma işlərinin tərkibində xüsusi çəkisidir (1991-ji il bazis səviyyəsi üzrə)

Plan yığımına əlavə olaraq nəzərdə tutulmuş sosial sahələrin saxlanması xərjləri də daxil edildikdən sonra ümumi artım aşağıdakı kimi hesablanır:

K_pyü = K_py+K_sos.sahə (7.37)