Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын

Əski türk şerlərindən nümunələr:

Alp ər Tunğa adındə bir qəhrəmanın ölümü münasibətilə bun­dan doqquz yüz əlli yıl əvvəl tərtib edilmiş bir dastandır. Bu dastan 1073-də yazılan “Divani-lüğəti-it türk”də vardır:

Alp Ər Tunqa öldimü

İssiz atun qaldımu

Üzlən ucin aldımu

İmdi yürək yırtılur.

Üzlən qamığ kövrədi

Ərdən arığ səfrədi

Yuncıq yavuz türədi

Ərdəm bəki çərtilür.

Ökrə-yüki mindağ oq

Munda əzən bildağ oq

Ətsa atun əğrab oq

Təflər başı gərtülür.

Öpşib ərən burlayu

Yırtar yaqa urlayu

Sıqrıb onı yurlayu

Sığtıb gözi örtilür

Könlüm için örtədi

Yetmiş yaşığ qartədi

Keçmiş özün irtədi

Tün kün keçib irtilür

Bəklər atın arğurub

Qazğu anı turğurub

Mənkəzi yüzi sar ğurub

Kər kim ənkər turtılur.

Üzlən yarağ güzətti

Oğrı tuzaq üzətti

Bəklər bəkin əzitti

Qacğa qalı qurtılur

Üzlən güni səğirtür

Yelinkuq kücin kəqərtür

Ərdil ajun səfərtür

Qacsa taqı ərtilür

Atsa oqın kəp kərib

Kimtür anı yığdacı

Tağığ etib uğrasa

Özü qoyı yırtılur.

Bilna bogu yoncıdı

Atun atı yancıdı

Ərdəm atı tıncıdı

Yerna səkib sürtilür

Av ovlamaq şeri:

İğriq başı qazlayu

Sağraq tədlu gözləyü

Saqınc quzı gizləyü

Tün gün bila sefinəlim.
Yigitlərin işlətü

Yığac yemiş irğətü

Qulan keyik avlatü

Yadırım qılıb evinəlim.

Cağrı birib quşlatu

Tayğın edib tişlətü

Tikli tonquz teşlətü

Ərdəm bila ögünəlim.

Göglər qamuğ tuzuldı

İğri indiş tizildi

Sənsiz üzüm üzüldü

Gəlgil əmül oyinalım.

Tutsun minüb səgirtsin

Əsizligin əmürtsin

İtgə keyik qaytarsın

Tutmış sanı üminəlim

Bəzi pərakəndə misralar:

Tuncı yağar bulutı, altun tamar arığ

Aqsa anın aqını qandı mənim qanığ.
Urmuş atun bu suğın qılmış anı balığ

Əmsəm ənkər tilanıb sızda bulur yaqığ

Tərkən qatun qutınqa tökür məndin tuşuğ

Ayğıl sizinin tabuğçı utanür yengi tabuğ

Əlikim arığ qırcatur oq başağı

Oğıs aldığ tərnəlik uza kub qaşağı

Unkudu nələg yalvarmadının qaç qama bir dinin tavar

Qolu məliğ bulub qatındının qanın əmdi bir suvar.

Ötrü turub yağdı əngər kiş oqı çığılğar

Aydım aşığ qılğu eməs sən taqı yalğar.

Əski bir ozanin qadınlar haqqında fikirləri

Bu parça Qorqud kitabının başına qonulmuşdur: əski imlasile buraya alıyoruz:

Qərilər (qarılar) dört dürlüdür; birisi solduran soydır, birisi tolduran toydır, birisi evin tayağıdır (dayağıdır), birisi incə söy­lesən bayağıdır.

Evin tayağı oldır ki, yazıdan yəbandan (yabandan) evə bir qo­naq (qonaq) gəlsə ər adət (evin erkəgi) evdə olmasa ol ani yedirər, içirər ağır (ər ağırlar) əzizlər göndərər ol Ayişə, Fatimə sayıdır.

Gəldik olkim solduran soydır: sabah deyincə yerindən uru turar əlin yüzün yumadin (yumadan) toquz bizləməz ilen bir külük yoğırd (yoğurd) küzlər toyunca tıqə-basə (tıqa-basa) yer, əlin bögrünə urar aydır: bu evi xarab olasi (olası) arə varalıdan berü dəxi qərnım (qarnım) toymadı yüzim gülmadi, ayağım pəşmaq (başmaq) yüzim yaşmaq (yaşmaq) görmədi diyar ay öləydi bu öləydi birinə dəki varəydim umarimdən yəxşi o barıq olaydı diyar.

Gəldik olkim tolduran toydır dəprənəncə yerindən uru turdı əlin yüzin yumadan obanın ol ucından bu ucına bu ucından ol ucına çarpəşdirdi, qodu qıldı, dən dənlədi öylə dencə gəzdi əylə­dən sonra evinə gəldi gördi kim oğrı köpək yenə taqe evini bir-birinə qatmış Tavuq kümsine sığır tamınə dürşmiş qonşularınə çağırır ki, qız zəlxə (Zalixa), Zibeydə, Ürüyde, can qız, can Paşa, iynə Mələk, Qutlu Mələk ölməgə, itməgə getmişdim yatacaq yerim genə bu xarab olasıydı, noleydi, bənim evimə bir ləhzə baqaydınız, qonşu haqqı tanri haqqi deyü söylər.

Gəldik ol kim necə söylərsən bayağıdır. Evinə yazıdan yabandan bir udlu qonaq gəlse ar adam evdə olsa ona disə ki, tur ətmək gətür yiyəlim bu da yesün disə bişmiş ətməgün bəqası ol­maz yemək gərəkdir. Övrət ayıdar neyliyəlim bu yıqlacaq un yoq, ələk yoq, dəvə degirmaninden gəlmədi diyər, nə gəlürsə bənim sağrimə gəlsün deyü alin… Urar yönün ona və sağrısın ərinə döndərər. Pək söylərsək birsini qoymaz ərin sözünün qulağına qoymaz, ol növ peyğəmbərin eşşəgi əslidir».

Xanım hey Salur Qazanın evi yağmalandığı bayını bəyan edər.¹³