°збекистон республикаси ·ишло·

Savollar: 

1. 

Jinsiy hujayralarda xromosomalar sonining kamayishi qanday yuz beradi? 

2. 

Tetrada qaysi bosqichda hosil bo‘ladi? 

---

 

17 

3. 

Markaziy hujayrada xromosomalar soni necha dona bo‘ladi? 

4. 

Endosperm tarkibida xromosomalar soni necha triploid holatda bo‘ladi? 

 

 

4-Mavzu: IRSIYATNING MOLEКULYAR ASOSLARI. 

Reja. 

1.  Irsiyat va xromosomalarning kimyoviy tarkibi. 

2.  Irsiyatning moddiy negizi DNК ekanligini isbotlanishi. F.Griffits va O.Everi tajribasi. 

3. Nuklein kislotalar DNК va RNК molekulasining tuzilishi va biologik funksiyasi. 

4. DNК-replikasiya hodisasi va uning mohiyati. 

Adabiyotlar: 1, 2, 5, 7, 10. 

1)  Genetika  fanining  dastlabki  rivojlanish  davrida  olib  borilgan  ilmiy 

izlanishlar,  irsiyatning  sitologik  asoslarini  o‘rganish  ilmini  -  sitologiya  fanining 

rivojlanishiga  olib  keldi.  Genetik  va  sitologlarining  birgalikdagi  kuzatish, 

tekshirish  ishlari  irsiyatning  xromosom  nazariyasining  ochilishiga,  genetikani 

keyingi rivojlanishiga yo‘l ochib berdi. 

1883  yil  E.Van  Beneden  gametogenez  davrida  reduksion  bo‘linish,  ota  va 

ona  xromosomalarining  taqsimlanishi  bilan  bog‘liq  degan  fikrni  aytdi. 

Кeyinchalik  har  bir  turga  kiruvchi,  o‘simlik,  hayvon  hujayralaridagi 

xromosomalar soni doimiy ekanligi aniqlandi.  

V.Veysman  irsiyatning  asosi  xromatin  moddasi  bilan  bog‘liq  degan  fikrni 

aytdi.  Xromosom  nazariyasining  dastlabki  rivojlanish  davrida  xromosomalar 

doimiyligi, ular juft ekanligi (gomologik), meyoz bo‘linishida yangi hujayralarga 

teng  taqsimlanishi,  jinsiy  hujayralar  yetilish  davrida  2  marta  kamayishi, 

urug‘lanishda yana qayta to‘liq (diploid) holatiga qaytishi aniqlandi. 

T.Morganning  (1911  y)  laboratoriya  sharoitida  olib  borgan  kuzatishlari 

irsiyat  asoslarini  o‘rganishni  yanada  yuqori  pog‘onaga  ko‘tardi.  U  o‘z 

tajribalarida  genlar  xromosoma  ichida  joylashganligini  drozofila  pashshasida 

o‘rgandi. 

2)  1940  yillarga  kelib  xromosomalar  tarkibini  o‘rganish  yanada 

chuqurlashdi.  Xromosoma  tarkibi  DNК  va  oqsildan  iboratligi  aniqlandi.  Bu 

davrda ko‘pchilik olimlar irsiyatning asosi oqsil deb tushunar edilar. Кeyinchalik 

irsiyatning  asosi  oqsil  emas,  nuklein  kislotalar  bilan  bog‘liqligi  isbotlandi. 

Organizm  belgi  va  xususiyatlarining  nasldan  naslga  o‘tishida  nuklein  kislotalar 

muhim  ahamiyatga  ega  ekanligi  1928  y.  Angliya  bakteriologi  F.  Griffits, 

keyinchalik  1944  yilda  Amerikalik  mikrobiolog-genetik  O.Everi  bakteriyalar 

ustida olib borgan tajribalarda aniqlandi.