°збекистон республикаси ·ишло·
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1) Кulrang tanali, uzun qanotli (VV VV)
2) Кulrang, kalta qanotli (Vv vv) 3) Qora tanali, uzun qanotli (vv VV) 4) Qora tanali, kalta qanotli (vv vv). Lekin duragaylar son jihatdan bir-biriga bo‘lgan nisbati genlarning mustaqil taqsimlanishida kuzatiladigan nisbatga (1:1:1:1) to‘g‘ri kelmadi. Morganning bu tajribasi natijasida olingan duragay pashshalarning kulrang tanali uzun qanotlilari 44
41,5%, qoratanali kalta qanotlilari 41,5%, kulrang tanali kalta qanotlilari 8,5% va qora tanali uzun qanotlilari 8,5% bo‘lib chiqdi. Tajriba natijalari shuni ko‘rsatdiki, chatishtirish uchun olingan urg‘ochi duragay pashshalarda birikkan gen guruhlarining buzilishi sodir bo‘lib, genlarning yangi to‘plami paydo bo‘lgan,bu esa yangi belgilarning yuzaga kelishiga olib kelgan. Shuning uchun 17 % (8,5% 8,5 %) duragay pashshalarda ota-onada bo‘lmagan yangi belgi paydo bo‘ldi. Genlarning birikkan holatining buzilishi xromosomalarda bo‘ladigan chalkashuvga (krossingoverga) bog‘liq. Hujayralarning birinchi meyotik bo’linish davrining paxinemasida gomologik (o‘xshash) xromosomalar bir-birlari bilan o‘zlarining gomologik qismlarini almashtiradilar. O’xshash xromosomalardagi o‘xshash qismlarning bir-birlari bilan almashinishiga chalkashuv (krossingover) deyiladi. Agar gametada chalkashuv sodir bo‘lgan xromosomalar bo‘lsa bunday gametani chalkashuvli gameta va bu gametadan hosil
bo‘lgan organizmni chalkashuvli organizm deyiladi. Drozofila pashshalarining faqat urg‘ochilari xromosomalarida chalkashuv bo‘lib,erkaklarida esa kuzatilmaydi. Shuning uchun yuqorida ko‘rsatilgan digeterozigotali urg‘ochi pashsha (VvVv) xuddi shunday genotipli erkak pashshalarda farq qilib ikki xil emas, balki to‘rt xil gametalarni hosil qiladi. Bu gametalardan ikkitasi chalkashuvli, ikkita esa chalkashuvsiz bo‘ladi. Yuqoridagi tajribadagi birinchi va ikkinchi holatda genlarning to‘liq birikkanligi saqlanib qoladi, uchinchi va to‘rtinchi holatda esa duragaylar chalkashuvli gametalardan rivojlanganligi uchun ularda genlarning to‘liq birikkanligi buziladi, ya’ni genlarning yangi to‘plami paydo bo‘ladi. Morgan xromosomalarning chalkashuvi va genlarning birikish hollari asosida genlar orasidagi masofani aniqlash usullarini topdi. Xromosomalarni o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, ular o‘rtasida bo‘ladigan chalkashuv xromosomalarning har xil qismlarida bo‘lishi mumkin emas. Morgan chalkashuv birligi qilib bir foyizga teng qiymatni oldi va bu qiymatni morganida deb atadi. Bir foyiz chalkashuv bitta morganidaga teng. Masalan, kulrang tanali uzun qanotli urg‘ochi (VV VV), qora tanali kalta qanotli erkak pashshalarni (vv vv), o‘zaro chatishtirilganda urg‘ochi pashshalar xromosomasida sodir bo‘ladigan chalkashuv genlarning yangi to‘plamini yuzaga chiqardi (V v va v V) va natijada duragaylarning 17 % (8,5 % dan ikki guruhda) ota-onasiga o‘xshamagan yangi belgi paydo bo‘ladi. Demak V va V genlar orasidagi masofa 17 morganidaga teng ekan. Odatda genlar o‘rtasidagi masofani aniqlashda quyidagi formuladan foydalanadi:
X
•100;
X - morganida o ‘
a - xromosomalarida chalkashuv bo‘lgan birinchi guruh duragaylari soni, a - s
n 45
s - xromosomalarida chalkashuv bo‘lgan ikkinchi guruh duragaylari soni, n - shu tajribadagi duragaylarning soni. Bitta xromosomadagi genlarning bir-biriga nisbatan qiyosiy joylashuvini tasvirlovchi chizmaga genetik harita deyiladi. Genetik harita tuzish ancha mashaqqatli ish bo‘lib, buning uchun tajriba o‘tkazuvchiga shu organizmda uchraydigan bir qancha mutant genlar ma’lum bo‘lishi kerak va ular bilan juda ko‘plab chatishtirish ish-lari olib borishga to‘g‘ri keladi. Genetik jihatdan juda yaxshi o‘rganilgan organizmlardagina ularning genetik haritasi to‘liq tuzilgan (drozofila pashshasi, makkajo‘xori, neyrospora va boshqalar). Genetik harita har bir birikkan gen guruhlari uchun alohida tuziladi. Har bir xromosomadagi genlarning nomlari hamda ular orasidagi masofa morganidlarda belgilanib sentromeralarning joylashishi ham ko‘rsatiladi. Savollar: 1. Quyidagi terminlarni tushuntiring: a) birikkan belgilar: b) birikkan belgilarning rekombinasiyasi: v) krossingover: g) uch genli analiz qiluvchi chatishtirish: d) xromosoma kartasi: e) genlar orasidagi masofa birligi (morganida) . 2. Nima uchun genlar orasidagi masofa uzun bo‘lsa krossingover chastotasi ko‘p bo‘ladi? 3. Кrossingoverni tushuntiradigan nazariyalarini tahlil qiling.
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|