MühaziRƏ-1 *ikt anlayisi,mahiyyeti,predmeti

MÜHAZİRƏ-2
Kompyuterin Proqram teminati 3sinife bolunur:
1)sistem proqram teminati
2)tetbiqi proqramlar
3)insturmental proqramlar(alqoritmik diller)
Sistem proqramlar komyuteri ve ona qosulan qurgulari idare etmek ucundur.Sistem
proqramlarina asagidakilar daxildir:
1)emelyatlar sistemi
2)ortuk proqramlari
3)arxiv proqramalari
4)antivirus proqramlari
5)drayverler
6)utilita ve s...
Emelyat sistemlerine misal olaraq MS-DOS,Windows,UNIX,LINUX ve s misal gostermek olar
Ortuk proqramlari emeliyyat sistemlerinin emrlerinden rahat istifade etmek ucun yararlidir.Meselen:MSNC,Windows3.1, Windows hem emelyat sistemi hemde ortuk proqramidir.
Arxiv proqramlari fayllari,qovluqlari arxivlesdirmek ucundur.Arxiv proqramlari diskdeki fayllarin cemlesdirilmesi,sixilmasi,qorubmasi meqsedile onlari xususi arxiv qovluqlarina yiga bilen ve hemin qovluqlari idare eden utilitalardir.Bu proqramin genislenmesi .ZIP,.RAR,.ARJ
Antivirus proqramlari viruslara qarsi mubarize aparir,onlari passivlesdirir silir, ve kompyutere daxil olmasinin qarsisini alir.Antivirus proqramlarida Utilit proqramlaridir.Misal:NORTON,CASPERSKI,DOKTOR WEB ve s.Komppyuter virusu kicik hecmli,ziyanverici proqram mehsuludur.Virus Proqramlari Antivirus proqramlarindan bir addim qabaqda gedir.Utilita Latinca fayda sozunden goturulub ikinci dereceli sistem proqramlaridir.Esas olaraq emeliyyat sisteminin elave imkanlarini heyata kecirir asagidaki qruplara bolunur:
1)kontrol ,test ve diaqnostika proqramlari
2)drayver proqramlari
3)arxivator proqramlari
4)antivirus proqramlari
5)DVD,CD yazici proqramlar
Emeliyyat sistemleri kompyuterin islemesi ucun zeruri sistem proqramlaridir.Kompyuterin ayri-ayri qurgularinin proqramlarinin is prinsipini ve istifadeci ile qarsiliqli elaqesini temin edir.Ilk kompyuterler emeliyyat sistemine malik olmamisdir. Onlar kompyuter ise duserken avtomatik daimi yaddas qurgusundan yuklenen,sade BASIC translystetine malik olmuslar.Butun emeliyyat sistemlerinde esas funksiya vasitecilikin heyata kecirilmesidir.Bu Funksiya asagidaki interface temin edir:-Kompyuterin proqram aparat vasiteleri ile istifadeci arasinda olan interface(istifadeci interfeysi)
2)proqram ile aparat arasindaki interfeys(Aparat-proqram interfeysi
3)muxtelif nov proqram teminatlari arasinda olan interfeys(Proqram interfeysi)
Emeliyyat sistemi asagidaki vasitelere malikdir:Fayl sisteminin idare olunmasi,Operativ yaddasin paylanmasinin idare edilmesi,Proqramlarin yuklenmesi ve onlarin idare olunmasi,qurgularin ve proqramlarin isinin etibarliliginin ve davamliligin temin edilmesi
Emeliyyat sistemleri 2ci nesil kompyuterlerin yaradilmasi ile onlarin esas terkib hissesi oldu.Emeliyyat sistemleri bir cox parametrlere gore tesnifatlasdirilir:
1)sistemle eyni vaxtda isleyen istifadecilerin sayina gore(bir istifadecili,cox istifadecili
2)sistemde eyni vaxtda yerine yetirdiyi meselenin sayina gore(bir meseleli,cox meseleli
3)prosessorlarin sayina gore(bir prosessorlu,cox prosessorlu)
4)prosesosrun mertebelerinin sayina gore(8,16,32,64 merteebeli
5)interfeysin tipine gore(Emirli ve obyektyonlu
6)Informasiya emali ve rejimlere gore (paket emalli,vaxt bolgulu,real vaxt miqyasli)
7) resurslardan istifadenin tipine gore (lokal ve sebeke)
Emeliyyat sistemleri en az asagidaki teleblere cavab vermelidir:
1)Asan menimseme ve istifade olunan
2)universal ve genis funksional imkanlar gosteren
3)etibarli ve davamli
mumkun qeder az yaddas sahesi tutmali,genis cesidli proqram teminatina malik olmali,sadelikle uygunlasmali
Emeliyyat sisteminin en vacib merhelerinden biri istifadeci ve kompyuter arasinda dialoq teskilidir.(Bu adlanir istifadeci interfeysi) IBM Personal tipli kompyuterler ucun 1981ci ilden 1995ci ile qeder esas emeliyyat sistemi MSDOS olmusdur.Bu 15ilde MSDOS 1.0 versiyasindan 6.22e qeder inkisaf yolu kecmisdir.MSDOS emelyat sisteminde kompyuterle istifadeci arasindan elaqe klaviaturadan daxil edilen emrler vasitesile temin edilirdi.Bu ise istifadecide emrleri duzgun yadda saxlamaq ve klaviaturadan duzgun daxil etmek teleb edir.Muasir emeliyyat sistemlerinin baslica ferqli cehetleri: cox meseleli ,genis imkanli qrafik istifadeci interfeysi,Muasir mikroprosessorlarin teqdim etdiyi genis imkanlardan istifade edilmesi,tehlukesiz ve dayaniqli islemesi,multimedia imkanlarina malik olmasi ve s.
Emeliyyat sistemile islemeyi asanlasdirmaq ve avtomatlasdirmaq meqsedile proqram ortukleri yaradildi.Ilk
bele ortuk Norton Commander adlanirdi.Microsoft firmasi 80ci illerin ortalarinda evvelki emeliyyat sistemlerinden ferqli tamamile yeni qrafik windows emeliyyat sistemini istifadecilere teqdim etdi.bu emeliyyat sistemi oz baslangicini 1986ci ilden goturur 1990ci ilde yeni Windows 3.0 versiyasi yaradilir.
1991ci ilden sebeke ucun Windows NT,1992ci ilde Windows NT 3.0,1994cu ilde Windows NT 3.5 hazrlandi.Novbeti illerde ise Windows 2000,Windows Me yaradildi.Windows xp ise sebeke texnologiyalarina esaslandirilmisdir.Windows XP 25oktyabr 2001ci ilden resmi olaraq dunya ictimaiyyetine teqdim edildi.UNIX Muasir emeliyyat sistemlerindendir, versinyasindan asili olmayaraq bu emeliyyat sisteminin asagidaki ferdi elametleri var.
1)icazesiz istifadeden muhafize vasitelerine malik cox istifadecili emeliyyat sistemidir
2)coxmeseleli emeliyyat sistemidir
3)virtual yaddas mexanizmine malikdir
4)fayl sistemine giris-cixis emeliyyatlarinin standartlasdirilmasi
5)proqramlarin sebeke variantida daxil olmaqla elaqelendirilmesi
LINUX emeliyyat sistemine benzerdir.
Tetbiqi proqram teminati her hansi sahede tetbiq olunan rahat interfeyse malik dialoq rejiminde isleyen hazir proqram mehsuludur.Novleri1):Metn redaktorlari,Microsoft Word,Word Pad,Note pad ve s.
2)elektron cedvel yaratma vasiteleri:Microsoft excel,Lotus,SHEET
3)qrafik proqramlar :Paint,Power Paint,Photoshop ve s.
4)nesriyyat proqramlari:
5)verilenler bazasinin idareetme sistemleri: Acces,Fox Pro ve s.
6)prezentasiyalarin yaradilmasi ucun proqramlar:Power paint
7)musahibat proqramlari SAPR
8) layihelendirmenin avtomatlasdirilmasi :AUTOCAD
9)statistik analiz ucun istifade olunan proqramlar
10)komyuter oyunlari,oyredici proqramlar, sekil ve animasiyalar
11)sebekeleri idare etmek ucun proqramlar
12)web redaktor
Alqoritmik diller yuxarida gosterdiymiz proqramlari yaratmaq ucundur :Turbo Pascal,DELPHIN,CIN++