Mühazirə 1: İnsan faktoru haqqında ümumi anlayışı

Mühazirə 8, 9: İnsanın səhvləri

Plan

1. 
   Nəqliyyat istismarında işçilərin xətaları
   
2. 
   İdarəçilik və operatorun işində insan xətaları
   

Nəqliyyat istismarında işçilərin xətaları

Bildiyiniz kimi, bütün sistemin etibarlılığı ən zəif bəndin etibarlılığı ilə müəyyən edilir. İnsan amilinin və onun etibarlılığının qiymətləndirilməsi, bir qayda olaraq, korporativ təhlükəsizlik sistemində lazımi səviyyədə inkişaf etdirilməmişdir, çünki bunun üçün ümumdünya tərəfindən qəbul edilmiş standartlar və birmənalı metodoloji tövsiyələr hazırlanmamışdır. Bundan əlavə, təhlükəsizlik işçilərinin kifayət qədər psixoloji hazırlıq alması çox nadirdir. Və bu, müvafiq olaraq, xidmətin texniki dəstəyə, əməliyyat işinə diqqətinin dəyişməsinə səbəb olur.

İşçilərin psixoloji hazırlığının keyfiyyət səviyyəsini yüksəltməklə insan amilini və buna görə də bütün inteqrasiya olunmuş korporativ təhlükəsizlik sistemini daha qabaqcadan etmək mümkündür. Komandadakı yerli qarşıdurmalar, fərdi keyfiyyətlərin mövcud iş şəraiti ilə uyğunsuzluğu, xarakterdəki yaşla bağlı dəyişikliklər, qəfil ruhi pozğunluqlar, bütün bunlar şirkətdəki kritik sahələrdə yüksək risk mərkəzidir. Əlbəttə ki, bu kimi risklər zərərsizləşdirilməsi üçün əməliyyat tədbirləri görmək üçün Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən izlənilməlidir.

Şirkət işçilərinin fərdi xüsusiyyətləri qərarların qəbul edilməsinin düzgünlüyünə və məsuliyyətinə, məxfi məlumatların və şirkət aktivlərinin qorunmasına, ən azı insanın iştirak etdiyi sistemlərin problemsiz işləməsinə birbaşa təsir göstərir. Bütün bunlar təşkilatın təhlükəsizliyinə birbaşa təsir göstərir. Fövqəladə halların daxili təhqiqatını apararkən, rəqib liderinin xarakterini qiymətləndirərkən, hərəkətlərini proqnozlaşdırmaq üçün qarşı tərəfin, yeni işçilərin qiymətləndirilməsində və məlumat sızması mənbəyini tapmaqda şəxsin xarakteri və həmsöhbətinə yaxınlaşma bacarığı haqqında biliklər də son dərəcə vacibdir.

Əksinə, bütün bu məsələlərə laqeyd yanaşmaq şirkətin zəifliyini artırır, çünki əhəmiyyətli bir risk zonasını - insan amili ilə əlaqəli olanı idarə etmir.

Bir insanın iştirak etdiyi real istehsal şəraitində, əmək fəaliyyətinin ideal kursunu təmin etmək hələ mümkün deyil. Daha əvvəl göstərilən və daha ətraflı müzakirə olunan səbəblərə görə, insan səhv (səhv, səhv, vaxtından əvvəl) hərəkətləri qəbul edir, lazımi hərəkətləri buraxır, tələsik hərəkətlər edir və s. Bəziləri əmək göstəricilərinə nəzərə çarpan təsir göstərmir; başqa bir hissəsi məhsulların keyfiyyətinə təsir göstərir; üçüncüsü - qəza və ya qəza üçün bir addım olan təhlükəli bir vəziyyət yaradır. Səhv hərəkətlərin bu hissəsini deyəcəyik: təhlükəli hərəkətlər.

Qəza və qəzaların araşdırılması materiallarının təhlili işçilərin xarakterik təhlükəli hərəkətlərini psixomotor aktların fazaları ilə müəyyənləşdirməyə və qruplaşdırmağa imkan verir. Eyni zamanda, işçilər və vəzifəli şəxslər (menecerlər və mütəxəssislər) arasında "işə qəbul" və bu hərəkətlərin məzmununda müəyyən fərqlər aşkar edilmişdir ki, bu da bu işçilərin vəzifələri və funksiyalarındakı fərqlə izah olunur (cədvəl 1 və 2).

Psixomotor aktların mərhələləri	Təhlükəli fəaliyyət növləri
1. Cismin, vəziyyətin qavranılması	1). Siqnalın qəbul edilməməsi və ya səhv (səhv, yavaş) qavranılması, təhlükə əlamətləri
2. Düşünmək: a) vəziyyətin təhlili və qiymətləndirilməsi; b) qərar vermə	2). Vəziyyətin səhv qiymətləndirilməsi. 3). Səhv və ya vaxtında olmayan qərar 4). Qərar verilmir
3. Fəaliyyət (psixomotor akt)	5). Atlama (tələb olunan hərəkəti yerinə yetirmək, əməliyyat) 6). Bir əməlin (əməliyyatın) səhv (səhv, səhv) icrası 7). Vaxtında olmayan hərəkət 8). Təhlükəli bir texnikanın istifadəsi; qadağan olunmuş hərəkət 9). Dürtüsel (affektiv, çaxnaşma) hərəkətlər 10). Prostrasiya (stupor)

Təhlükəli fəaliyyətin səbəbləri Hər hansı bir təhlükəli hərəkət, tədqiqatlar göstərmişdir ki, bir və ya bir qrup səbəbin nəticəsi ola bilər. Məsələn, xidmət olunan bir quraşdırma vəziyyətinin səhv qiymətləndirilməsi, peşə biliyinin olmaması və ya işçinin sağlam olmayan vəziyyəti, ya da bu əməliyyat üçün lazımi vaxtın olmaması və ya sadəcə quraşdırma vəziyyətini yoxlamaq üçün işçinin tələblərinə məhəl qoyulmaması nəticəsində ola bilər. İstehsalat qəzaları və qəzalarının araşdırılması materiallarının ümumiləşdirilməsi təhlükəli hərəkətlərin birbaşa müxtəlif səbəblərini 4 qrupa (siniflərə) azaltmağa imkan verir:

A.- necə olduğunu bilmir - bu işçinin bu iş üçün zəruri biliklərə sahib olmadığını göstərir; müvafiq bacarıqları, metodları, üsulları, metodları mənimsəməyib.

B.- İstəmir, yəni işçi bu işi (əməliyyatı) yüksək keyfiyyətli və təhlükəsiz bir şəkildə necə yerinə yetirəcəyini bilir, amma təhlükəsizlik tələblərinə əməl etmək istəyi yoxdur, başqa sözlə bu tələblərə riayət etmək üçün motivasiya və ya psixoloji münasibətə malik deyil.

C.- bilməz bu işçinin fiziki və ya psixoloji vəziyyətdə olduğunu, qabiliyyətinə baxmayaraq, istəyinə baxmayaraq təhlükəli bir hərəkət edə biləcəyini göstərir.

D. -təmin edilmir. İşçi ona lazımi şərtlər - alətlər, materiallar, qurğular, məlumatlar və s.

Səbəblərin ilk üç qrupu (A, B, C) işçinin fərdi və fərdi xüsusiyyətləri (keyfiyyətləri) ilə müəyyən edilir. Ümumiyyətlə, bu səbəblərə insan amili deyilir.

Təcili səbəblərin dördüncü qrupu işçiyə münasibətdə xarici bir amildir, başqa sözlə, işçinin fəaliyyətinin baş verdiyi istehsal mühitidir.

Təhlükəli hərəkətlərin birbaşa səbəblərinin müəyyən edilmiş dörd qrupunun hamısı öz növbəsində istehsalın təşkili və idarə edilməsinə aid edilməli daha yüksək səviyyəli səbəblərin nəticəsidir. Tipik olaraq, bu səbəblər təşkilati olaraq təyin olunur. 2 və 3-cü cədvəllər işçilərin və menecerlərin (mütəxəssislərin) təhlükəli hərəkətlərinin birbaşa və təşkilati səbəblərinin təsnifatını verir.

İşçilərin təhlükəli hərəkətlərinin səbəbləri Cədvəl 2

Səbəblərin növləri	Birbaşa səbəblər	Daha yüksək səviyyəli səbəblər (təşkilatı səbəblər)
A.Edə bilmir	Peşəkar biliklərin olmaması Xüsusi metodlara, texnikaya, bacarıqlara sahib deyil Öyrənməyə, özünü öyrənməyə qadir deyil	Peşə təhsili zəifdir Səmərəsiz peşə təhsili sistemi Səmərəsiz davam edən təhsil sistemi Səmərəsiz peşəkar seçim sistemi
B.İstəmir	Mənfi psixoloji münasibət Motivasiyanın olmaması Pis inanc Məsuliyyətsizlik İndisiplin Passivlik Risk meyli Təhlükəsizlik motivi	Səmərəsiz təşviq sistemi Effektiv olmayan təbliğat sistemi Səmərəsiz peşəkar seçim sistemi Səmərəsiz (təhlükəsizlik meyarlarına görə) təşkilatçılıq və mükafatlandırma sistemi
C. Bacarmır	Müvəqqəti və ya xroniki narahatlıq, yorğunluq, əsəb pozğunluğu və s. Duygusal qeyri-sabitlik İmpulsivlik Qətiyyət, qorxu, iradə çatışmazlığı Alkoqol (dərman) intoksikasiyası İntellektual qabiliyyət və könüllü keyfiyyətlərin qeyri-kafi səviyyəsi	Səmərəsiz peşəkar seçim sistemi Profilaktik tədbirlərin səmərəsiz sistemi Komandadakı anormal psixoloji iqlim (ailədə)
D.Təmin olunmayıb	Lazımi məlumat, tənzimləmə və texnoloji sənədlərlə təmin edilmir Təşkilati vasitə və rabitə vasitələri ilə təminatsızdır Vaxtın olmaması İş şəraitinin sanitariya və gigiyena tələblərinə uyğun olmaması	Mütəxəssislərin əməyinin zəif təşkili Səmərəsiz istehsalın idarəetmə sistemi, xüsusən məsuliyyətlər (hüquq və vəzifələr) müəyyənləşdirilmir (və ya səhv təyin olunur) İş yerlərinin təmin edilməsi və monitorinqinin səmərəsiz sistemi

Əvvəlcə "təhlükəsiz iş" termininin nə demək olduğunu düşündük. Bu "təhlükəsiz iş şəraiti" nin sinonimi deyilmi? Yuxarıda göstərilən tərif: "Təhlükəsiz iş şəraiti - zərərli və (və ya) təhlükəli istehsal amillərinə məruz qaldıqları və ya onların məruz qalma səviyyəsi müəyyən edilmiş normalardan artıq olmayan iş şəraiti." Gördüyünüz kimi, bu tərif iş yerində potensial təhlükəli amillərin mövcudluğunu istisna etmir və işçi üçün heç bir tələb yoxdur.

Qəza (qəza) qarşısını almaq üçün belə şərtlər kifayətdirmi? Xeyr Əvvəlcə qeyd edildiyi kimi, bir sıra səbəblərə görə işçinin özü qəza və ya qəza ilə nəticələnən təhlükəli bir hərəkət edə bilər. İkincisi, müəyyən şərtlərdə potensial istehsal təhlükəsi, işçidən müvafiq hərəkət və davranış tələb edən təhlükəli bir vəziyyət və ya fövqəladə vəziyyət yarandığı həqiqi birinə çevrilə bilər.

Nəhayət, işçinin ehtiyatsız davranışına görə deyil, onun vəziyyəti ilə əlaqədar təhlükəyə məruz qalması səbəbindən ağır nəticələrin baş vermədiyi vəziyyətlər ola bilər. Təsəvvür edin ki, ideal bir iş yerində (təhlükəsizlik meyarına görə), işçi güclü duyğular (iş gününün başlamazdan əvvəl baş verdiyi) səbəbindən infarkt keçirdi, huşunu itirdi, yıxıldı və başından xəsarət aldı. Beləliklə, etibarlı iş şəraiti zəruri, lakin təhlükəsiz iş üçün kifayət deyildir. Çox şey işçidən asılıdır: onun keyfiyyətlərindən, davranışından, fiziki və zehni vəziyyətindən.

Yuxarıdakı mülahizələrə əsasən “təhlükəsiz iş” anlayışını müəyyənləşdiririk.

Təhlükəsiz iş təhlükəsiz iş şəraitinin təmin olunduğu bir fəaliyyətdir; işçi həm əməliyyat əməliyyatları apararkən, həm də təhlükəli vəziyyət yarandıqda məqsədəuyğun və təhlükəsiz hərəkət edir; işçinin fiziki və əqli vəziyyəti normaya uyğundur.

İşçilərin təhlükəli hərəkətlərinin səbəblərinin dörd qrupu yuxarıda nəzərdən keçirilir: 1) qadir deyil; 2) istəmir; 3) bilməz; 4) təmin edilməmiş.

Aydındır ki, təhlükəsiz iş üçün bu səbəblər aradan qaldırılmalıdır.

Sonra müəyyən bir işçinin təhlükəsiz işləməsi üçün zəruri və kifayət qədər şərtlərin düsturu aşağıdakı kimi təqdim edilə bilər:

Bir işçinin etibarlı işi = 1. Qabiliyyət + 2. İstəyir + 3. Can + 4. Təmin edilir

Öz növbəsində:

1. Qadirdir:

a) peşə biliklərinə malikdir + b) müvafiq peşə (vəzifə, iş) bacarıqlarına, metodlarına, texnikasına, metodlarına sahibdir.

2. İstəyir:

a) təhlükəsizlik tələblərini yerinə yetirmək üçün psixoloji münasibət işlənmişdir + b) müsbət motivasiya formalaşmışdır.

3. Bacarır:

a) fiziki cəhətdən bacarıqlıdır + b) əqli bir vəziyyətdə.

4. Təqdim olunur: sanitar-gigiyenik və maddi-texniki iş şəraiti əməyin mühafizəsi və əməyin elmi təşkili tələblərinə cavab verir. Birliyindəki ilk üç ünsür - "insan amili" adlandırdıqları işçinin təhlükəsiz davranışını (hərəkətlərini, fəaliyyətlərini) təşkil edir. Düsturun dördüncü elementi ("təmin edilmişdir") istehsalın təşkili və idarə edilməsinə aiddir və bu mövzuya aid deyil. Buna görə də, yalnız işçilərin təhlükəsiz davranışını təmin etməyə yönəlmiş psixoloji metodları (tədbirləri) nəzərdən keçirəcəyik.

Personal ilə iş sistemi 1. "peşə seçimi" alt sistemi 2. "təlim, bilik testi" alt sistemi 3. "təbliğat və təhsil" alt sistemi 4. alt sistem "stimullaşdırma" 5. "müalicə, profilaktika və reabilitasiya tədbirləri" alt sistemi
?	?	?
peşəkar seçim • təlim • brifinqlər • təcrübə • təlim • bilik testləri • qabaqcıl təlim	peşəkar seçim • təbliğat • təhsil • stimullaşdırma • komandadakı psixoloji iqlim	• peşəkar seçim • tibbi və peşə müayinələri • müalicə, profilaktik və reabilitasiya tədbirləri
?	?	?
QADİRDİR	İSTƏYİR	BACARIR

Bir insanı bir şəxs, bir şəxs kimi xarakterizə edən 400-dən çox termin məlumdur. Sənaye, nəqliyyat və inşaat müəssisələrində əməyin şəraiti, məzmunu və təhlükələri ilə bağlı peşəkar araşdırmalar əsasında işçilərin uyğunluğunu qiymətləndirmək üçün 30 peşəkar vacib keyfiyyət ayrıldı, 3 qrupa bölündü:

A. Peşəkar bilik və bacarıqlar;

B. Sosial-psixoloji keyfiyyətlər;

C. Fizioloji və psixofizioloji keyfiyyətlər.

Müəyyən bir işçi üçün hər bir keyfiyyət fərqli ifadə dərəcəsinə sahib ola bilər, məsələn, peşəkar bacarıqlar - bacarıqdan tam olmamasına qədər.

Keyfiyyətin şiddətinin qiymətləndirilməsinin miqyası keyfiyyət ciddiliyinin soldan sağa azaldığı və tədricən "keyfiyyətə qarşı" çevrilən ox kimi göstərilə bilər. Məsələn, ehtiyatlılıq onun antipoduna daxil olur - diqqətsizlik.