MühaziRƏ 2: MÜASİr ehm- ləRİn təSNİfati

Mühazirə 2

Müasir EHM- lərin təsnifati. Fərdi kompüterlərin arxitekturasi, əsas və

əlavə qurğuları. Proqram təminati

1. 
   Müasir ehm- lərin təsnifatı.
   
2. 
   Fərdi kompüterlərin arxitekturası
   
3. 
   Koмpüterin arxitekturasında Fon Neyman prinsipi
   
4. 
   EHM-lərin qurulmasında informasiyanın məntiqi əsasları.
   
5. 
   Fərdi kompüterlərin əsas və əlavə qurğuları.
   
6. 
   Kompüterlərin proqram təminatı.
   
7. 
   Proqram təminatının vəzifələri və növləri.
   
8. 
   Tətbiqi proqramlar və onların təyinatı
   

Müasir EHM- lərin təsnifatı.
1971-ji ildən mikroprosessorların yaradılması dördünjü nəsil maşınların yeni növünün – fərdi kompüterlərin yaranmasına imkan yaratdı. Fərdi kompüterlərin yaranması hesablama texnikası sahəsində böyük hadisəyə səbəb oldu və hesablama şəbəkələrinin yaranmasına təkan verdi.

Müasir fərdi kompüterlərdə yüksək ifratlı böyük inteqral sxemlərin istifadəsi portativ kompüterlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Ölçülərinə və çəkisinə görə bu kompü­terlər çox kiçik formada olur. Portativ kompüterlərin özləri də “Laptop”, “Notebook”, “Polmtop” sinfinə bölünür. “Notebook”un ölçüsü təqribən 50x279x215mm, çəkisi 2,24,51kq olur. Ekranın ölçüsü 11,3 15 dyüm ölçüsündə olur.

Müasir hesablama sistemlərini əsasən üç böyük sinfə bölmək olar:

1. 
   Mini - EHM (buraya fərdi kompüterlər də daxildir).
   
2. 
   Meynfreym
   
3. 
   Superkompüterlər.
   

Bu siniflərə daxil olan kompüterlər yalnız xariji ölçülərinə görə deyil, eyni zamanda funksional imkanlarına görə də bir-birindən fərqlənirlər. Kompüterin bütün hissələri bir-biri ilə sistem şini vasitəsilə birləşmişdir. Fərdi kompüterlərin əsasını prosessor və yaddaş bloku təşkil edir. Prosessor hesab-məntiq qurğusundan və idarə qurğu-sundan ibarətdir. İdarə qurğusu proqramdakı əmrləri qəbul edir və onların yerinə yetirilməsini təşkil edir. Hesab-məntiq qurğusu isə hesablama əməllərini yerinə yetirir. Jari vaxtda yerinə yetirilən proqramları və aralıq nətijələri yadda saxlamaq üçün əməli yaddaş qurğusundan istifadə edirlər. Fərdi kompüterlərdə istifadə olunan xariji qurğuları (monitor, çap qurğuları, disk qurğuları və s.) kompüterə qoşmaq üçün kontrollerdən istifadə edirlər.

Fərdi kompüterlərin arxitekturası

Kompüterin arxitekturası dedikdə aparat proqram vasitələrinin ümumi prinsipləri və müəyyən sinif məsələlərin həlli üçün onların funksional imkanlarını təyin edən xarakteristikaları başa düşülür. Kompüterin arxitekturası aparat və proqram vasitələri kompleksinin qurulması ilə bağlı bir çox amilləri nəzərə alan məsələləri əhatə edir. Bu amillərdən əsasları kompüterin qiyməti, tətbiqi sahəsi, funksional imkanları,istismarın asanlığı hesab olunur.

Kompüterin arxitekturası isə kompüterin tərkib hissələrinin hansı qaydalarla qarşılıqlı əlaqələndirilməsini təyin edir. Tərkib hissələrinin təsviri isə yalnız bu qaydaların formalaşdırılması üçün tələb olunan səviyyədə verilir. Həm də əlaqələrin hamısına yox, əsasən bu vasitələrdən istifadə olunması üçün lazım olanlarına baxılır. Məsələn, istifadəçi üçün kompüterin hansı elementlərdə qurulması, əmrlərin sxem və ya proqram vasitələrilə yerinə yetirilməsi əщəmiyyət kəsb etmir. Əhəmiyyət kəsb edən məsələlər bunlardı: Kom­pü­terin bu вə ya digər xüsusiyyətləri istifadəçiyə verilən imkanlarla necə əlaqəlidir, kompü­terin tərkibinə daxil olan qurğuların xarakteristikaları bir-birilə necə əlaqələndirilir və bu xarakteristikalar kompüterin ümumi xarakteristikalarına necə təsir edir və s. Başqa sözlə, arxitektura kompüterin layihələndirilməsinin, qurulmasının və proqram təminatının ümumi problemlərini əks etdirir.
Koмpüterin arxitekturasında Fon Neyman prinsipi

Nəsilin bəzi nümayəndələrini çıxmaqla bütün nəsil kompüterin arxitektu­ra­sında məşhur Amerika alimi Con Fon Neyman tərəfindən 40-cı illərdə təklif etdiyi prinsipləri əsas götürülür. Başqa sözlə desək indiki kompüter hələ ki, Neyman arxitekturası ilə qurulur. Fon Neyman arxitekturasının əsas prinsipləri aşağıdalılardır:

1) Kompüter proqramla odarə olunan avtomatdır, yəni kompterin işləməsi üçün proq­ram lazımdır. Proqram bir tərəfdən kmpüterin işini idarə edir. Digər tərəf­dən isə qoyulmuş məsələni həll edir.

2) Kompüter ardıcıl ünvanlanan vahid yaddaşa malik olmalıdır. Yaddaş birölçülü və xəttidir, yəni sözlər vector şəklindədir. Həmin yaddaşda müəyyən üsulla kodlaşdırılan həm proqram, həm də verilənlər saxlanılır.

3) Əmrlərlə verilənlər arasında aşkar şəkildə heç bir fərq yoxdur, yəni əmrlərə verilənlər kimi baxmaq olar və onlar üzərində əməliyyatlar aparıla bilər.

4) Verilənlərin təyin edilməsi aparat səviyyəsində yox, proqram səviyyəsində aparılır. Məsələn, maşın sözündəki bitlər yığımının hər hansı ədəd və ya simvollar sətri olmasını proqram müəyyənləşdirir.

Kompüter texnikasının inkişaf mərhələlrində Neyman arxitekturası xeyli təkmilləşdirilmiş və kompüterə qoyulan tələblərin böyük hissəsi proqram vasitələrinə istiqamətləndirilmişdir. Kompüterin aparat vasitələri ilə proqram vasitələri arasında qarşılıqlı əlaqələrin yeni səviyyədə təşkil olunan arxitekturaya gətirib çıxardır.(şəkil 2)