Mühazirə dərslərində müzakirə olunan mövzuların məzmunu 1

Termocüt kabeli əsasında hazırlanmış KTXA
(Xromel-Alümel) və KTXK (Xromel-Kopel) tipli
termoelektrik termometrləri (Termocütlər)
2.2-də qeyd etdiyimiz kimi, termoelektrik termometrlərinin iş prinsipi mühitdə temperatur dəyişərkən termoelektrodlarda termoelektrik hərəkət qüvvəsinin (TEHQ) dəyişməsinə əsaslanır. Termo-elektrik termometrinin ikinci cihazla birləşmə sxemi şəkil 2.4-də göstərilmişdir. O, əsas etibarilə aşağıdakılardan ibarətdir:
1- termocüt; 2-birləşdirici naqil; 3-ölçü cihazı.

1. 
   Termoelektrik termometrin ikinci cihazla birləşmə sxemi; b) Termocütün statik xarakteristikası.
   

Şəkil 2.4
Termocütdə yaranan TEHQ-nin qiyməti işçi lehimlə sərbəst ucluqların temperatur fərqlərinə proporsionaldır, həmçinin termoelektrodların mate-rialından asılıdır. Adları çəkilən termocütlərin statik xarakteristikaları şəkil 2.4-də göstərilmişdir və bu asılılıq xəttidir.
Quraşdırma şəraitindən asılı olaraq, diametri 3,0÷6,0 mm termoelektrodlardan müxtəlif uzunluq-larda sənaye təyinatlı KTXA və KTXK tipli termocütlər istehsal olunur.
Məsələn, borulu sobalarda arakəsmə divarının üstündə tüstü qazlarının temperaturunu ölçmək üçün termocütün uzunluğu (2,5÷3) m və daha çox ola bilər. Kiçik diametrli boru kəmərlərində axan mayenin, qazın, buxarın temperaturunu ölçmək üçün termocütün uzunluğu (100÷160) mm olur.
Termocüt texnoloji aparatlara quraşdırılarkən adətən diametri 21 mm olan poladdan hazırlanmış mühafizəedici boruda yerləşdirilir. Kabel TKXA tipli termocütlərinin temperaturu ölçmə diapazonları °C ilə uyğun olaraq - 40-dan 1100-ə qədər, dəqiqlik sinfi isə 1% olur. TKXK tipli kabel termocütlərinin temperaturu ölçmə diapazonu isə °C ilə -40-dan +600-ə qədər, dəqiqlik sinfi isə 1%-ə bərabərdir.
Termoelektrik hərəkət qüvvəsi adətən millivolt-mertrlə və yaxud potensiometrlə ölçülür. Şəkil 2.4-də göstərildiyi kimi, 3 mövqeli ölçü cihazı ilə 1 mövqeli termocüt arasında 2 mövqeli rabitə xətti kimi birləşdirici naqillərdən istifadə olunur. Həmin naqillər isə kompensasiya naqilləri adlandırılır. Hazırda texnoloji qurğularda özüyazan elektron potensiometr-lərdən geniş miqyasda istifadə olunur. Potensiometrin iş prinsipi naməlum EHQ-nin əlavə cərəyan mənbəyinin yaratdığı məlum gərginlik düşgüsü ilə tarazlaşmasına (kompensasiyaya) əsaslanır.
Kompensasiya metoduna əsaslanaraq potensio-metrlə temperaturun ölçülməsi ən mütərəqqi metoddur, millivoltmetrə görə isə ən dəqiq cihaz sayılır və onlardan neftayırma zavodlarında geniş istifadə olunur.
Özüyazan avtomatik elektron potensiometrin iş prinsipi verilmişdir.