Mühazirə dərslərində müzakirə olunan mövzuların məzmunu 1

871 pH (ORİ) İSE modelli
potensiometrik təhliledici
(ABŞ – FOXBORO)
Amerikanın FOXBORO firmasının istehsalı olan 871 pH (ORİ) İSE modelli potensiometrik təhliledici həssas elementdən və elektron çeviricisindən (sensor) ibarətdir.
Həssaslıq ötürücülüyünə malik olan həssas element ölçü və müqayisə elektrodlar sistemindən, termomüqavimət çeviricisinindən və keramik yuvacıqdan ibarətdir (şəkil 6.4).
Potensiometrik təhliledicinin iş prinsipi elektrolitdə yerləşdirilmiş elektrodların elektrod potensiallarının ölçülməsinə əsaslanır. Elektrodlar arasında potensialı ölçməklə analiz götürülən maye komponentlərinin hidrogen ionlarının (H⁺) konsentrasıyası təyin edilir.
Qeyd etmək lazımdır ki, elektron potensialını bilavasitə ölçmək mümkün deyil, onu dolayı yolla qalvanik elementdə yaranan EHQ-ni ölçməklə təyin edirlər (şəkil 6.4).



Şəkil 6.4.

Həssas element 1 ölçü elektrodundan və 2 müqayisə elektrodundan ibarətdir. Hər iki elektrod tədqiq olunan elektrolitə - 3 yuvacığında olan mayeyə batırılır. Analizi götürülən mayedə hidrogen ionlarının (H⁺) konsentrasiyası dəyişəndə 1 ölçü elektrodunda E_öl. potensialı dəyişir, amma bu vaxt 2 müqayisə elektrodunda E_müq - potensialı dəyişməz qalır, çünki bu elektrod analizi götürülən mayenin ionlarının konsentrasiyasından asılı deyil. Belə qalvanik elementin EHQ müqayisə elektrodları arasında yaranan potensallar fərqini ölçməklə təyin olunur:

E = E_öl. – E_müq (6.12)
E_müq potensialını sabit saxlamaq şərti ilə qalvanik elementdə EHQ-ni ölçməklə analizə götürülən mayenin hidrogen ionlarının (H⁺) qatılığı haqqında məlumat almaq olar. Analizə götürülən mayedə pH-ın mövcudluğunun mayenin turşuluğunun və qələvili-yinin aşağıda göstərilən düsturda pH qiymətini hidrogen ionları (H⁺) qatılığının loqarifmi kimi təyin olunur.
pH = log[H⁺]
Qeyd etmək lazımdır ki, təhliledicinin şkalası 0-14 arasında dəyişir, əgər pH=7 olarsa, onda analizə götürülən maye neytraldır; pH<7 olarsa, maye turşu xassəlidir; pH>7 olarsa, maye qələvi xassəlidir.
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, 871 pH potensiometrik təhliledicinin sensorunun həssas elementi qalvanik yuvacıqda yerləşdirilmişdir. Həssas elementin işçi elektrodu şüşədən, müqayisə elektrodu isə gümüş xloriddən hazırlanır.
İşçi şüşə elektroddan hidrogen ionlarının (H⁺) aktiv qatılıqlarını ölçmək üçün istfadə olunur. Gümüş xloriddən hazırlanmış müqayisə elektrodu isə dayaq potensialının yaranmasına xidmət edir. Bu elektrod analizə götürülən mühitdən təcrid edilir. Onun ölçü mühiti ilə elektrik əlaqəsi sabit tərkibə malik olan elektrolit qarışığı vasitəsilə həyata keçirilir.
Beləliklə, yuvacıqda 1 və 2 elektrodları arasında yaranan potensiallar fərqi nəticəsində alınan E - elektrik hərəkət qüvvəsi təhliledicinin elektron modulu çeviricisinin girişinə verilir. Elektron modulunun işi haqqında geniş məlumat 3-cü bölmədə verilmişdir. Bununla yanaşı, qeyd etmək lazımdır ki, analizə götürülən mayenin temperaturu dəyişəndə şüşə elektrodun elektrod potensialı dəyişir. Ona görə də təhliledicinin göstərişinə temperaturdan asılı olaraq kooreksiya vermək üçün analizə götürülən maye axını olan yuvacıqda müqavimət termometri quraşdırılır və onun çıxış siqnalı elektron sensoruna (çeviricisinə) verilir.
Elektron çeviricisinin çıxışında alınan (4-20) mA elektrik cərəyan siqnalı ya ikinci cihaza, ya da EHİ-nin girişinə verilir. 871 pH potensiometrik təhliledicindən neftayırma zavodlarında neft məhsullarının turşuluğunun təyin etmək üçün istifadə olunur. Yuxarıda adı çəkilən təhliledicinin ölçü diapazonu (0-14) pH, dəqiqlik sinfi isə 0,1%-dir.