Mühazirə ekologiyanin aktualliğI, predmeti və qenezisi

5-ci mühazirə

ƏTRAF MÜHİTİN ÇİRKLƏNMƏSİ
Çirklənmə haqqinda qisa bilgi. Çirklənmə obyektləri. Çirkləndirmənin mənbələri
Dar anlamda çirklənmə - hər hansı mühitə gətirilən yeni və ona xass olmayan fiziki, kimyavi və bioloji ünsürlərin gətirilməsi ya da o ünsürlərinin miqdarının mühitdə artmasıdır.

Çirklənmənin birbaşa obyektləri bioloji toplumun yaşadığı hava, su və toppaqdır. Çirklənmənin dolayı obektləri çirklənmə qurbanlarıdır. Bunlar bitkilər, heyvanlar, mikroorqanizmlərdir.

Girklənmənin mənşəyi çox çeşidli ola bilər. Onların arasında təkcə sənaye müəssisələri və istilik-enerji kompleksləri deyil, həmdə məişətin, heyvandarlığın, nəqliyyatın tullantıları, eləcə də ekosistemlərə insanın gətirdiyi gəmirici və ziyanvericilərə qarşı istifadə edilən maddələrdir.

Ekoloji baxımdan çirklənmə təkcə hava, torpaq və suya onlara yad olan maddələrin tullantıların atılması demək deyil. Istənilən durumda çirklənmə bütün ekosistemə ziyan vurur. Bundan başqa, bir çeşid maddələrin həddən artıq çoxalası ekoloji faktorlarının dəyişməsi deməkdir, çünki ziyanlı maddələr əslində o qəbildəndirlər. Deməli belə olanda bu faktorların rejimi və tərkibi bu, ya da başqa canlının ekoloji dözümlülülük həddinə uyğun gəlmir. Belə olduqda, ekosistemdə maddələr mübadiləsi pozulur, ziyanlı maddələrin təbii həll olunmasında (assimilyasiyasında) əngəllər törənir. Beləliklə, ekoloji baxımdan çirklənməyə belə bir tərif vermək olar: çirklənmə bu, ya da başqa ekoloji sistemə, ona xass olmayan və onu son olaraq yararsız edib məhsuldarlığını azaldan, madələr dövriyyəsinin qarşısını alan, onların assimilyasiyasını və enerji axınını kəsən canlı ya da cansın komponentlərin gətirilməsidir.

Mühitin çirklənməsi çətin çoxyönlü prosesdir. İstehsalatın tullantıları öncə olmadıqları yerlərdə ortalığa çıxırlar. Onların çoxusu kimyavi baxımdan aktiv olur və canlıların bədənlərində olan molekullarla reaksiyalara girirlər, ya da havada oksidləşirlər (turşuyurlar). Belə olanda onlar canlılar üçün zəhərə çevrilirlər.

Çirklənmənin nəticələri heç də hər zaman özlərini birbaşa göstərmir. Onların açıq görsənən görsəntilərinə kizli gedən proses gətirib çıxardır. Buna görə indi alimlər çirklənmənin dərəcəsinin nə olduğunu ən başlanqıc mərhələlərdə axtarırlar.

Bununla belə, çirklənmə təkcə zərərli maddələrin ətraf mühitə tullanması deyildir. Örnək üçün, soyuducu sistemlərin sularını təbii hövzələrə buraxanda, orada təbii temperatur rejimi dəyişir.. Bu da temperatur çirklənməsidir. Səsin və işıqlanma dərəcəsinin aşması da çirklənmə sayılır.