Mühazirə Fənn: Azərbaycan tarixi Müəllim Sərvərov Bəxtiyar

Faşist Almaniyası üzərində qələbədə Azərbaycan neftinin həlledici rolu

1942-ci il sentyabrı n 9-da Cənubi Qafqaz respublikalar ında, o cümlədən Azərbaycanda hərbi vəziyyət elan edildi. 1941-ci il iyu-nun 28-dən etibarən Azərbaycanda bütün işlər müharibənin tələbl-ərinə uyğun quruldu. İş günü 11 saat, özbaşına işdən getmək 5-8 il həbs cəzası ilə müəyyən edildi. Məzuniyyətlər ləğv edildi. Ərzaq və sənaye məhsullarınin satışı üzrə kartoçka sistemi tətbiq edildi. Azərbaycan müharibə dövründə ölkəyə 75 mln. ton neft, 22 mln.ton benzin vermişdir. Bakı ölkə neftinin 70-75%-ni, benzinin 85-90%-ni vermişdi (102, v. 5). Azərbaycanın neft emalçıları 1941-ci ildə neft emalı planını 102,4 faiz, yeni növ benzin istehsalını 118 faiz yerinə yetirmişdil ər. Cə bhə 1339 cəbhəyə min ton benzin, o cüm-lədən 218169 ton B-78, 203996 ton B-74, 325148 ton B- 70 markalı benzin almışdır (102, v. 1-4). 1942-ci ildə Bakı neft emalçıları aviabenzin planını 114,4 faiz odənilmiş dir. Cəbhəyə 340,1 min ton aviabenzin gondərilmişdi (102, v. 1-4). 1943-cü ildə hasil olunmuş 11839 min ton neftdən 5 milyon ton neft məhsulları, o cümlədən

795 min ton benzin, 3332 min ton liqroin, ağ neft, dizel yanacağı, 640 min ton donanma mazutu və solyar yağı, 420 min ton aviayağ və avtol alınmışdı. 1944-cü ildə plandan əlavə 450 ton neft məh-sulları istehsal olunmuşdu. 1941-1945-ci ill ərdə Bakının neft emalı zavodları bir milyon ton və ya 20540-dan çox sistern B-78 avia-benzini göndərmişdir. Demək olar ki, müharibədə ordunun döyüş texnikasının 75-80 faizi Azərbaycan neftçilərinin qəhrə man əməyi nəticəsində hərə kətə gətirilmişdir (7, s. 19-20). Bakıda “Katyuşa” raketi, “Şnakin” pulemyotu, “YAK-3” qırıcı t əyyarəsi, 130-dan çox silah növü və hərbi sursat hazırlanırdı (103, v. 181). 1941-ci ildə böyük hə rbi və təsərrüfat əhə miyyəti olan Culfa-Mincivan, Salyan-Neftçala, Papanin-Hacıqabul və s. dəmir yolu xətləri istifadəyə verildi. Bakı avtomobil zavodunun əsası qoyuldu. Kənd əməkçiləri

500. 
     min ton pambıq və digər strateji xammal məhsulları vermiş-dilər. Azərbaycan xalqı 1941-43-cü illərdə müdafiə fonduna 15 kq qızıl, 952 kq gümüş, 311 mln. manatlıq istiqraz verdi, cəbhəyə 1,6 mln. ədəd müxtəlif əşya, 125 vaqon isti paltar göndərdi. 1943-cü ilin payızında yaradılan Respublika Yardım Komitəsi 1943-44-cü illərdə işğaldan azad olmuş rayonlarda təsərrüfatın bərpasına kömək etməli idi. Beləliklə, Azərbaycan döyüşərək və arxa cəbhələrdə fəal istirak edərək faşizm üzərində qələbənin əldə edilməsinə yaxından kömək etmişdi. Mədəniyyət xadimləri bütün qüvvələrini qələbə naminə xalqın mənəvi cəhətdən səfərbər edilməsinə yönəltdi. Alim-lər hərbi sifarişləri yerinə yetirmək üçün gecə-gündüz çalışırdılar. 1945-ci ilin maptında Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası yaradıldı. Azərbaycan ədəbiyyatı xalqın coşğun qəzəb və həyəca-nını düşmənin məhv edilməsinə yönəldirdi. Azərbaycan bəstəkarları müharibə dövründə onlarla yeni marş, simfoniya, mahnı, opera və s. yaratmışdılar. Cəbhəyə xidmət üçün konsert briqadaları yaradılıb göndərilirdi. Azərbaycan artistləri hərbi hissələrdə 35 min konsert vermişdilər.
     

SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 14 aprel 1944-cü il tarixli qərarı ilə Cənubi Qafqaz müsəlmanlarının Ruhani İdarəsi yaradıldı. Müharibə illərində Cənubi Azərbaycanda baş vermiş milli

oyanış və aşkar mə dəni dirçəliş 1946-cı ildə Milli hökumətin qısa-müddətli fəaliyyəti dövründə milli mədəniyyətin tərəqqisinə möh-kəm z əmin vermişdi.