Mühazirə Fənn: Nəqliyyat hüququ Müəllim Sərvərov Bəxtiyar

NƏQLİYYAT VƏ DAŞIMA ÖHDƏLİKLƏRİ

Mülki hüquq elmində və qanunvericilikdə mülki hüquq münasibətlərinin

bir növü olan öhdəlik hüquq münasibətləri «öhdəliklər» anlayışı ilə əhatə

olunur. Deməli, nəqliyyat öhdəlikləri nəqliyyat hüquq münasibətləri deməkdir.

Nəqliyyat öhdəliyi mülki hüquqi öhdəliklər sistemində mühüm yerlərdən

birini tutur. Bildiyimiz kimi, öhdəliklər müqavilə və müqavilədənkənar

öhdəliklərə bölünür. Müqavilə öhdəliklərinin isə dörd qrupu fərqləndirilir:

-əmlakın mülkiyyətə verilməsi üzrə öhdəliklər (əmlakın realizə olunması

üzrə öhdəliklər);

-əmlakın istifadəyə verilməsi üzrə öhdəliklər;

-iş görülməsi üzrə öhdəliklər;

-xidmət göstərilməsi üzrə öhdəliklər.

Nəqliyyat öhdəlikləri xidmət göstərilməsi üzrə öhdəliklər kateqoriyasına

aiddir. Bu öhdəliklər, əsasən, iki əlamətlə xarakterizə olunur. Birinci əlamətə

görə, xidmət öhdəliklərinin obyekti rolunda qeyri-maddi xidmətlər çıxış edir.

Xidmət göstərən şəxsin həyata keçirdiyi fəaliyyətin nəticəsi əşya formasında

olmur, əşya məzmunu kəsb etmir. Bu xidmət qeyri-maddi xarakter daşıyır.

Qədim Roma hüququnda xidmət öhdəlikləri «lo catio - conductio

operarum» anlayışı ilə əhatə olunmuşdu. İnqilabaqədərki rus sivilistikasında

bu cür öhdəliklər ayrılmamışdı. Amma mülki hüquq doktrinasında «özgə

xidmətindən istifadə müqaviləsi» kimi hüquqi konstruksiya fərqləndirilirdi.

Sovet dövrünün mülki hüquq elmində mülki-hüquqi öhdəliklər sistemində

xidmət öhdəlikləri kimi xüsusi, müstəqil öhdəlik növünün ayrılmasının

vacibliyi əsaslandırılırdı. Amma müəlliflər bu öhdəliklərin hüquqi təbiəti və onun

növləri barədə vahid mövqedən çıxış etmirdilər. Bəzi müəlliflər xidmət

öhdəlikləri kimi müstəqil öhdəlik növünün ayrılmasının əleyhinə çıxaraq

göstərirdilər ki, bunun üçün heç bir əsas yoxdur.

Müasir mülki hüquq elmində xidmət öhdəlikləri öhdəliklərin müstəqil

növü kimi nəzərdə tutulur.3 Mülki qanunvericilik isə bu öhdəlikləri xüsusi və

müstəqil növ kimi ayırmır.

Mülki hüquqda xidmət göstərən şəxsin fəaliyyətinin xarakterindən asılı

olaraq xidmət öhdəliklərinin dörd növü fərqləndirilir:

-faktiki xarakterli xidmət göstərilməsi üzrə öhdəliklər (məsələn, saxlama

öhdəliyi və s.);

-hüquqi xarakterli xidmət göstərilməsi üzrə öhdəliklər (məsələn, komissiya

öhdəliyi);

-həm faktiki, həm də hüquqi xarakterli xidmət göstərilməsi üzrə

öhdəliklər (məsələn, tapşırıq, nəqliyyat-ekspedisiya öhdəlikləri);

-pul-kredit xarakterli xidmət öhdəlikləri (sığorta, kredit, bank əmanəti və

s. öhdəliklər).

Nəqliyyat öhdəlikləri faktiki-hüquqi xarakterli xidmət göstərilməsi üzrə,

daşıma öhdəlikləri isə xidmət göstərilməsi üzrə öhdəliklər qrupuna daxildir.