Mühazirə konspekti Bakı 2020 I mövzu

Mövzu 3.8 Dalğa ötürücüləri və yüksək keçirici kabellər

Hal-hazırda əsas rabitə xətti kimi koaksial kabellərdən istifadə edilməsinə baxmayaraq bu kabellərin hiss olunacaq çatəşmamazlıqları vardır.

Belə ki, kabelin daxili damarı diametri kiçik olduğundan elektrik itkiləri çox olur. Siqnalın gücü artdıqca bu itkilərin qiyuməti də artır. Ona görə də yüksək tezliklərdə dalğa ötürən xətlərdən istifadə edilir. Dalğa ötürənlər yüksək keçiriciliyə malik metaldan hazırlanan düzbucaqlı və ya silindrik formalı konstruksiyadan ibarətdir. Dalğa ötürücülərin daxili divarı yüksək dərəcədə cilalanır, gümüş təbəqə ilə örtülür. Bu da xəttin keçiricilik qabiliyyətinin artmasına , yəni itkilərin azalmasına səbəb olur. Başqa sözlə dalğa ötürücülərin səthi elektrik dalğalarının səpələnməsinə imkan verməyən ekran rolunu oynayır. Silindirin forması dalğa ötürən düzbucaqlı dalğa ötürənə nisbətən daha az sönməyə mslikdir. Uzaq məsafəyə rabitə zamanı bu dalğa ötürücülərindən istifadə edilir. Optik kabellərin xətlərində tezliyin nməhdudlaşdırılması yoxdur. İstənilən tezlikdə rabitə yaratmaq olar. Müasir optik xətlər linzalı və lifli optik xətlərə ayrılırlar. Onlardan ən çox istifadə olunan lifli optik xətləridir. Bu prosses işığın sınma qanununa əsaslanmışdır.

Rabitə kabeli ümumi bir örtük içərisində yerləşən və bir-biri ilə izolə edilmiş ayrı-ayrı naqillər sistemindən ibarətdir. Hal-hazırda ŞTŞ və ŞATŞ – də eləcə də magistral xətlərdə, konstruksiyasından, növündən tipindən, tutmundan asılı olaraq müxtəlif kabellərdən istifadə olunur. Bu kabellər F-dən asılı olaraq aşağıdakı köklərə bölünürlər. Simmetrik, koaksial, optik kabellər. Kabelin konstruksiyası cərəyan daşıyan burulması, damarın izolyasiyası , mühafizə örtüyü ilə müəyyən olunur. Öz vəzifələrinə görə kabellər ŞA, telefon, Teleqraf, radio –televiziya vermələri kabellərinə bölünürlər. Qoyulma üsullarına görə kabellər hava, yeraltı, sualtı kabellərə bölünür. Tezliyin verilmə zolağından asılı olaraq kabellər aşağı və yuxarı tezlikli kabellər 12 khs – yuxarı f-lərin verilməsi üçün istifadə olunur. ŞTŞ – də aşağıdakı kabellər istifadə olunur.

1. 
   T, TTP kabellər damarın diametri 0.4 – 0.7 mm-dir. Onların tutumu f cütlüyü ilə 1200 cütə kimi, izolyasiya R-ti 2000
   
2. 
   TZ – tipli kabellər 0.8 – 1.4 mm, izolyasiyası kağız kordel olub, damarları ulduzvari burulmuşdur. R = 10000 olan ŞATŞ – dan istifadə olunur. ŞA kabel xətti uzaq məsafəyə rabitə təmin edir. Öz vəzifəsinə görə 3 sinifə bölünür. Magistral, vilayət və rayon tipli daha sonra ŞATŞ –də MKB – 108 khs mks B istifadə olunur. Ümumiyyətlə, kabellər yeraltı kanalizasiya ilə binanın divarı ilə çəkilən və hava xətlərini dayaqlardan asmaq üçün işlədilir. ŞA-sı və zona daxili şəbəkələrdə koaksial kabellərdən istifadə olunur ki, bu da cərəyan keçirici bir borudur. Bunun daxilində 2-ci naqil yerləşdirilir. Həmin naqil borudan karbon və ya bükülmüş borular daxildəki kabel elektrik dövrələrinin düzgün xətt boyu ilə əks xəttidir. Yəni borunun və daxildəki naqillər onlarla üst-üstə düşür. Ona görə də belə cüt koaksial cüt adlanır. Kabelin daxili naqili misdən olur. 0.9-1.2, 2.6 – 5.0 mm diametrdə hazırlanır.
   

Koaksial kabelin aşağıdakı üstünlükləri var:

• 
  Bu cütün nisbətən böyük olması çox geniş tezlikli 12.5 mhs vermə imkanı vardır.
  
• 
  Koaksial kabel xarici maqnit sahəsi demək olar ki, yoxdur. Mənfi cəhəti f-yin yüksəlməsi ilə xarici təsirdən yüksək dərəcədə mühafizə olunur.