Mühazirə konspekti

 
 
 
 
 

---

11. GƏRGİNLİYİN RƏQƏM CİHAZLARI İLƏ ÖLÇÜLMƏSİ 
Cərəyanı və gərginliyi ölçmək üçün rəqəm cihazları çox geniş yayılmışdır.Onlar geniş 
ölçmə diapazonuna,yüksək dəqiqliyə,həssaslığa,cəldişləmə qabiliyyətinə,ölçmə-hesablama 
komplekslərinə qoşulma imkanına və s. malikdirlər. 
Rəqəm voltmetrlərinin imkanları və xüsusiyyətləri ilk növbədə istifadə olunan ARÇ-nin 
xarakteristikaları ilə müəyyən olunur. Düz və müvazinətləndirmə ilə çevirməli rəqəm voltmetrləri 
mövcuddur.Düz çevirməli sxemlərdə müddət-impuls,inteqrallayıcı müddət-impuls və tezlik-
impuls ARÇ-ləri, müvazinətləndirmə ilə çevirməli sxemlərdə - mərtəbəli müvazinətləndirməli 
ARÇ-lər istifadə olunur. 
Düz çevirməli voltmetrlər özlərinin sadəliyi və yüksək cəldişləmə qabiliyyətləri ilə 
(saniyədə 10
5 
ölçmədən çox) fərqlənirlər. İnteqrallayıcı voltmetrlərdə gərginliyin inteqrallama 
müddəti ərzində orta qiyməti götürüldüyünə görə əngəllərə yüksək dayanıqlıq əldə edilir. 
Mərtəbəli müvazinətləndirməli ARÇ-li rəqəm voltmetrlərinin əsas üstünlüyü yüksək dəqiqliyə 
(gətirilmiş xəta 0,01 – 0,001%) malik olmalarıdır.Müxtəlif tipli rəqəm voltmetrlərinin gərginliyi 
ölçmə diapazonu mikrovoltlardan bir neçə kilovolta qədər əhatə edir. 
Müasir rəqəm voltmetrləri ölçmə prosesini avtomatlaşdırmağa, onu verilmiş proqram üzrə 
yerinə yetirməyə, ölçmə nəticələrini emal etməyə,cihazın funksional imkanlarını genişləndirərək 
onları sabit cərəyan gərginliyindən əlavə dəyişən cərəyan gərginliyini, müqaviməti, 
kondensatorun tutumunu, tezliyi və s. parametrləri ölçmək imkanına malik multimetrə çevirməyə 
imkan yaradan mikroprosessor blokları və klaviatura ilə təmin olunmuşlar. 
Dəyişən cərəyan gərginliyini ölçmək üçün istifadə olunan rəqəm voltmetrləri dəyişən
gərginliyi sabit gərginliyə çevirən çeviricilərlə təmin olunmuş sabit cərəyan rəqəm voltmetrlərinin 
əsasında yaradılır. 100 khs-ə qədər tezlik diapazonunda onların əsas xətası 0,5%-dən böyük olmur. 
Düzləndiricili orta qiymət rəqəm voltmetrlərində bir və iki fazalı düzləndiricilərdən istifadə 
olunur. Təsiredici qiymət rəqəm voltmetrlərində termoelektrik çeviricilər tətbiq edilir.Lakin bu 
çeviricilərin ətalətliliyi voltmetrlərin cəldişləmə qabiliyyətini xeyli aşağı salır. Bu nöqsanı 
təsiredici qiymət rəqəm voltmetrlərində ölçülən gərginliyin ani qiymətinin kvadratına mütənasib 
rəqəm formasında (müddət-,tezlik-impuls və kod) informasiya verən funksional ARÇ-lərdən 
istifadə etməklə aradan qaldırmaq olar. 
Dəyişən cərəyan gərginliyinin ölçülən parametrləri işərisində ən çox rast gəlinəni və 
istifadə olunanı onun təsiredici qiymətidir.Dəyişən gərginliyin təsiredici qiymətinin rəqəm 
formasında funksional ARÇ-dən istifadə etməklə ölчülməsini aşağıdakı misalda göstərək. 
Мялумдур ки, дяйишян эярэинлийин тясиредижи гиймяти 

=
T
0
2
dt
)
t
(
U
T
1
U
(11.1) 
кими тяйин олунур. Бурaда У(т) - эириш эярэинлийинин ани гиймяти, Т - эириш 
эярэинлийинин периодудур.
Тясиредижи гиймят чевирижилярини мцхтялиф принсиплярдя гурмаг олар: 
1) Эириш сигналынын илкин функсионал чеврилмяси вя сонрадан алынан 
эярэинлийин аналог - рягям чеврилмяси. Бу структур цзря гурулмуш АРЧ - ляр 
електрик ютцрмя системляриндя, тяжрцби тядгигатларда, енеръи обйектляри 
технолоъи просесляринин автоматик идаряетмя системляриндя, диспетчер 
идаряетмя системляриндя вя с. даща эениш истифадя едилирляр. Беля 
чевирижилярин ясас нюгсан жящятляри чыхыш эярэинлийинин бюйцк гярарлашма 
мцддяti (бир нечя санийя) вя хятанын эириш эярэинлийинин формасындан 
(синусоидадан мейл етмяси) чох асылы олмасыдыр. 
2) Эириш сигналынын ани гиймятляринин кода чеврилмяси вя алынан 
кодларын щесаблама гурьулары васитясиля емал едилмяси. Бу щалда истифадя 
олунан АРЧ тяляб олунан дягиглийи тямин етмяк цчцн йцксяк жялдишлямя 

---

габилиййятиня малик олмалыдыр. Бу принсипдян алчаг вя инфраалчаг тезликли 
сигналлары олан дюврялярдя тясиредижи гиймятин аналог - рягям чеврилмяси цчцн 
истифадя едилмяси даща мягсядяуйьундур. 
3) Эириш сигналыны квадрата йцксялдян вя нятижяни рягям формасында 
верян функсионал АРЧ - лярдян истифадя етмякля тясиредижи гиймят 
чевирижиляринин гурулмасы. 
Бу принсипдя гурулан тясиредижи гиймят чевирижиляринин метролоъи 
характеристикалары функсионал АРЧ - нин щяллетмя габилиййяти, дягигилийи вя 
жялдишлямяси иля тяйин олунур. 
Функсионал АРЧ - лярин гурулмасында мцддят - вя тезлик - импулс чевирмяли 
хятти 
АРЧ-лярин 
функсионал 
имканларындан 
истифадя 
едилмяси 
вя 
эенишляндирилмяси хцсуси мараг доьурур. Буна ясас сябяб мцддят - тезлик 
сигналларынын рягямли юлчцлмясинин вя сонракы емалынын садялийидир. 
)
t
(
U
t
2
x
=
асылылыьыны йериня йетирян мцддят - импулс функсионал АРЧ - нин
схеми шякил 6.9 - дa эюстярилмишдир. 
Илкин вязиййятдя сайьажа С импулслар эенераторунун ИЭ импулслары дахил 
олмур. Иşясалма импулсу (чевирмя тсиклинин