Mühazirə konspekti

Şəkil 11.1. Müddət – impuls funksional ARÇ-nin struktur sxemi və zaman diaqramları 
башланмасы) верилдикдя ИЭ - нин импулслары сайьажа дахил олмаьа башлайыр вя 
ейни заманда бу импулсла еталон эярэинлик эенератору ЕЭЭ ися дцшцр; онун 

---

чыхышында эярэинлийин замана эюря мцяййян функсийасы щасил олур. Бизим 
бахдыьымыз щалда квадратик асылылыьы алмаг цчцн бу, йарым парабола формалы 
эярэинликдир: 
t
K
U
1
e
=
. 
12. İNFORMASİYA-ÖLÇMƏ SİSTEMLƏRİ 
 
12.1.Ümumi məlumat 
 
İnformasiya - ölçmə sistemləri (İÖS) bilavasitə obyektdən informasiyanın avtomatik olaraq 
alınmasını,onun çevrilməsini, ötürülməsini, ölçülməsini, emalını, saxlanmasını, operator 
tərəfindən rahat qəbul edilməsini və (və ya) idarəedici sistemə daxil edilməsini təmin edən texniki 
vasitələr toplusudur. İOS mürəkkəb ölçmə kompleksidir. Onun tərkibinə təkcə ölçmə çeviriciləri 
yox, həm də ölçmə informasiyasını emal etmək üçün, eləcə də ölçmə prosesinin realizasiyası və 
informasiya alınması prosesinin idarə edilməsi üçün hesablama texnikası vasitələri – güclü 
kompyuterlər də daxildir. 
İnformasiya-ölçmə sistemləri aşağıdakı əməliyyatların həyata keçirilməsinə imkan verir: 
1) tədqiqat obyekti ilə bilavasitə əlaqə; 
2) ölçmə informasiyasının emalı; 
3) mərkəzləşdirilmiş avtomatik (avtomatlaşdırılmış) idarə; 
4) müxtəlif fiziki kəmiyyətlərin çoxkanallı ölçülməsi. 
İnformasiya-ölçmə sistemləri öz inkişafında bir neçə mərhələ keçmişdir.Birinci
mərhələdə İÖS –ləri avtomatlaşdırılmış analoq sistemləri kimi fəaliyyət göstərmişdir.Burada 
əsasən funksional çeviricilərin və sadə hesablama qurğularının (elektromexaniki və elektron) 
köməyi ilə informasiyanın ilkin emalı yerinə yetirilirdi,operator pultundan informasiyanın tsiklik 
və ünvan yığımı istifadə edilirdi. İnformasiyanın ötürülməsi üçün əsasən sabit cərəyanda 
modulyasiya tətbiq olunurdu. Birinci mərhələyə aid İÖS-ləri elektromexaniki və elektron-lampa 
elementləri üzərində qurulurdu. Onlar aşağı cəldişlmə qabiliyyətinə, kiçik dəqiqliyə və 
etibarlılığa malik idilər. 
Rəqəm texnikasının intensiv inkişafı İÖS-lərin ikinci nəslinin –rəqəm ölçmə sistemlərinin 
yaranmasına səbəb oldu.Belə sistemlər daha böyük cəldişləməyə və dəqiqliyə malik idilər.Bu 
sistemlərdə çoxpilləli kommutatorların tətbiq olunması ölçmə kanallarının sayının artırılmasına 
imkan verdi.İkinci nəsil İÖS-lərində informasiyanın emalı ixtisaslaşdırılmış rəqəm hesablama 
maşınlarının köməyi ilə yerinə yetirilirdi.İnformasiya yığımı prosesinin proqramla idarə edilməsi 
elektron hesablama maşınlarının,tsiklik və ünvan sorğusu isə operatorun pultunda yerləşdirilmiş 
avtonom elektron bloklarının köməyi ilə həyata keçirilirdi. 
İnformasiya-ölçmə sistemlərinin üçüncü nəsli 70-ci illərin ortalarında təşəkkül tapdı və 
mikroelektronikanın 
inkişafı,otra 
və 
böyük 
inteqrasiya 
dərəcəli 
mikrosxemlərin, 
mikroprosessorların, mini- və mikro-EHM-lərin yaranması ilə əlaqədar oldu. 
İÖS-lərin tərkibində universal və idarəedici mini- və mikro-EHM- lərin tətbiqi onların 
funksional imkanlarını xeyli artırdı və informasiya-hesablama komplekslərinin yaranmasına səbəb 
oldu; emal olunan informasiya massivinin, emalın sürəti xeyli artdı. 
İnformasiya-ölçmə sistemlərinin dördüncü nəsli onlarda çoxfunksiyalı bircinsli və müxtəlif 
cinsli fiziki kəmiyyətlərin ilkin çeviricilərinin istifadə olunması ilə xarakterikdir.Burada 
informasiyanın alınması,çevrilməsi və ilkin emalı aşağı ierarxiya səviyyəsində yerinə 
yetirilir.Çoxprosessorlu sistemlərdən istifadə olunması bir tərəfdən emal və idarəetmə 
funksiyalarını ayırmağa,digər tərəfdən isə İÖS-nin cəldişləmələrini kifayət qədər artırmağa imkan 
verir.