Mühazirə konspekti

FƏSİL 9. QEYRİ-NYUTON MAYELƏRİN MƏSAMƏLİ MÜHİTDƏ SÜZÜLMƏİ

9.2. Qeyri-Nyuton mayesinin layda birölçülü hərəkəti

Mədən tədqiqatlarının nəticələri göstərir ki,bir çox hallarda asılılığı koordinat başlanğıcından keçən düz xətt olmur.Bu o deməkdir ki, süzülmə Darsi qanununa tabe olmur.

Əvvəldə deyildiyi kimi, Darsi qanunu əsasən uç səbəbdən pozulur:

1. 
   reoloji xassələrinə görə qeyri-Nyuton mayelərin süzülməsində;
   
2. 
   məsaməli mühitin tərkibində karbonatlı və gil süxurları olduqda;
   
3. 
   lay təzyiqinin dəyişməsi hesabına məsaməli mühitin deformasijaya uğramasında.
   

Şəkil 9.2-də mədən tədqiqatlarının nəticələrində ən çox rast gəlinən asılılığı göstərilmişdir. Bu asılılığın əyri xətlə ifadə olunması layda maye və qazın hərəkəti ilə bağlı məsələlərin nəzəri həllində bir çox çətinliklər törətdiyindən, asılılığın düz xətlə əvəz olunması məsələnin həllini xeyli sadələşdirir.

\

Şək.9.2. Qeyri-Nyuton mayesinin layda birölçülü hərəkəti

Bu məqsədlə OA əyri xətti AC düz xətti ilə əvəz edilir. Bu zaman ümumiləşmiş Darsi qanunundan istifadə olunur:

. və ya ) (9.5) Burada: başlanğıc təzyiqlər fərqi; qradientidir. Süzülmə sürəti üçün ümumiləşmiş Darsi qanununu vektor şəklində də yazmaq olar:

(9.6)

| | ≤ ;

Qeyri-Nyuton mayesinin oxu istiqamətində hərəkəti üçün

) ; ; (9.7)

yazıla bilər.

Indi isə qeyri-Nyuton xassəli mayelərin məsaməli mühitdə birölçülü qərarlaşmış süzülməsində digər parametrlərin təyininə baxaq.Yuxarıda qeyd olunan (9.7) ifadəsindən

(9.8)

(9.9)

Əgər əvəz etsək, onda hasilat

(9.10)

sürət isə

(9.11)

kimi hesablanar.

2

1

Şək.9.3. Hasilatın təzyiqlər fərqindən asılılığı

Beləliklə,qəbul etdiyimiz süzülmə qanununa əsasən şək.9.3- dən də göründüyü kimi, qeyri-Nyuton xassəli mayelərin indikator asılılıqları koordinat başlanğıcından keçmirlər və –nin - dan kiçik və ona bərabər qiymətlərində sərf sıfra bərabər olur, yəni maye hərəkət etmir. Şək.9.3-də eyni təzyiqlər fərqi üçün təyin olunmuş Nyuton (1) və qeyri-Nyuton (2) mayeləri üçün hasilatın təzyiqlər fərqindən asılılığı göstərilmişdir.