Mühazirə konspektləri Müəllim: b/m Məmmədova Aidə Məhəmmədiyyə qizı Gəncə 2012 Mühazirə 1

Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Texnologiya Universiteti

«Avtomatika və idarəetmə» kafedrası



fənnindən

mühazirə konspektləri

Müəllim: b/m Məmmədova Aidə Məhəmmədiyyə qizı

Gəncə - 2012

Mühazirə 1

İdarəetmə əməliyyatlarının tədqiqi

1.1.Əməliyatların tədqiqinin inkişaf tarixi.

1.2. Əməliyyatların tədqiqində ekstremum məsələsi.

1.3.Əməliyyatlarin tədqiqinin tərifi.
1.1. Hələ qədim dövrlərdə həndəsi məzmunlu ilk məsələlər yəni ən kiçik və ən böyük kəmiyyətin tapılması ilə bağlı olan məsələlər yaranmışdı. 17-18-ci əsrlərdə sənayenin inkişafı daha cətin məsələlərin tədqiqinə ,ekstremumların tapilmasina və variasiyalı tədqiqatların zəruriliyinə gətirib çıxartdı.Beləki məhz 20-ci əsrdə sənayenin çox geniş inkişafı nəticəsində və Yerin (planetin) resurslarının (sərvətinin) məhdud olmasını dərk etdikdə ,enerjinin , materialların, işçi vaxtının və s.optimal istifadəsinin məsələsi ortaya cıxdı.Beləki bu məsələdə daha aktual (vacib) olanı fiziki proseslərin,texnikanın ,iqtisadiyyatın idarə edilməsinin ən yaxşı, ən duzgun olmasının variantlarının məsələsi idi.(suallarıdır). Bu məsələlərə daxildir:

1) Resursların verilən sərflərində maksimal gəlir əldə etmək məqsədilə sənayenin təşkili məsələsi.

2) Maksimal elektrik enerjisinin almaq məqsədilə su anbarları və hidrostansiyalar sisteminin idarə olunması məsələsi.

3) Enerjinin az sərf olunması ilə fəzanin bir nöqtəsindən digərinə kosmik ucuşlarda sürətli (daha tez) yerinə yetirmək məsələsi(daha tez və daha az enerji serf etmək)

4) Tələb olunan temperatur rejimində metalın daha tez qızması və ya soyuması məsələsi.

5) Vibrasiyanın daha yaxşı sönməsi və s. bu kimi məsələlər. Bunların hamısı optimal idarəetməyə və idarəetmənin əməliyyatlarının tədqiqinə gətirib çıxardır.

Hesablama riyaziyyatının inkişafının tələbi minimum və maksimum məsələsinin tədqiqinin zəruriliyinə gətirib çıxartdı. Beləki, məsələn funksiyanın ən yaxşı yaxınlaşması; iterasiyalı proseslərin optimal seçiminin; tənliklərin uzlaşmasının minimizasiyası və s.
1.2. Riyazi dildə belə məsələlər ekstremumun axtarışı kimi qeyd edilir. Yəni (min və max-ın) Ekstremum hansısa funksiyanın yaxud funksionalın J(u) – hansıki u idarəetmənin J keyfiyyətinin qiymətini göstərir və bu u hər hansisa fəzada verilmiş U çoxluğuna aiddir.

İdarəetmənin u-nun hər hansısa bir U çoxluğuna aidiyyatına (aid olmasına) qoyulan tələb məhdudiyyəti göstərir, bunlar isə saxlanma qanunlarıdır, əldə olan nəğd olan resursların məhdudiyyəti, idarəetmənin texniki realizasiyaının imkanlarıdır, hər hansısa qadağan olunmuş (avariyalı) halların arzu olunmaz halı və s.